Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam - Sự đột phá, sáng tạo về tư duy lý luận của Đảng, đưa đất nước khẳng định vị thế trên trường quốc tế

Hiện nay, các thế lực thù địch, phản động đang ra sức chống phá hòng phá hoại công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. Chúng liên tục phát tán các bài viết với nội dung sai trái, bóp méo sự thật xuyên tạc chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh hòng gây tâm lý bất ổn trong xã hội. Âm mưu, thủ đoạn của các thế lực thù địch, phản động càng trở nên nguy hiểm và thâm độc trong bối cảnh của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, khi công nghệ thông tin và truyền thông phát triển mạnh mẽ, tốc độ lan truyền thông tin nhanh hơn, rộng hơn, sâu hơn tới mọi đối tượng trong xã hội. Phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam là chủ trương, chính sách lớn của Đảng và Nhà nước ta, tạo môi trường thuận lợi để huy động, phân bổ và sử dụng hiệu quả nguồn lực, thúc đẩy đầu tư, sản xuất, kinh doanh, vì mục tiêu “dân giàu, nước mạnh dân chủ, công bằng, văn minh”. Tuy nhiên, kinh tế - xã hội phát triển chưa tương xứng với tiềm năng, lợi thế của đất nước. Nhiều khó khăn, thách thức còn hiện hữu. Kiên quyết, kiên trì việc xây dựng và phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam vừa bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa, vừa bảo đảm xây dựng nền kinh tế thị trường hiện đại, hội nhập quốc tế, vận hành đầy đủ, đồng bộ theo các quy luật của kinh tế thị trường.

Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam - mô hình phát triển đầy sáng tạo, thành quả của việc tiếp thu văn minh nhân loại phù hợp với điều kiện Việt Nam

Thứ nhất, bất cứ quốc gia, dân tộc nào cũng có thể tiếp nhận, thụ hưởng những thành tựu và giá trị chung, phổ biến của kinh tế thị trường - thành quả của văn minh nhân loại.

Các thế lực thù địch, phản động xuyên tạc: không có nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Chúng gán kinh tế thị trường với chủ nghĩa tư bản, coi kinh tế thị trường là sản phẩm riêng của chủ nghĩa tư bản, gán ghép “kinh tế thị trường” với “định hướng xã hội chủ nghĩa” là chủ quan, duy ý chí, như “nước” với “lửa”, không thể kết hợp với nhau, nếu bỏ “cụm từ” định hướng xã hội chủ nghĩa thì nền kinh tế Việt Nam còn phát triển nhanh hơn nữa, đạt được thành tựu lớn hơn nữa.

Cần nhất quán khẳng định kinh tế thị trường là thành quả của văn minh nhân loại, được hình thành, phát triển trong tiến trình phát triển của nhân loại khi kinh tế hàng hóa đã đạt đến trình độ nhất định.

Như chúng ta đã biết, kinh tế thị trường là kinh tế hàng hóa phát triển ở trình độ cao ở đó, tất cả quan hệ kinh tế đều được thực hiện ở trên thị trường. Kinh tế thị trường và kinh tế hàng hóa mặc dù có điểm giống nhau, nhưng không đồng nhất. Kinh tế thị trường và kinh tế hàng hóa đều ra đời dựa trên cơ sở phân công lao động xã hội và tính tách biệt tương đối về mặt kinh tế giữa những người sản xuất hàng hóa(1) mà khởi thủy là sự xuất hiện của chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất. Kinh tế hàng hóa ra đời từ rất sớm, từ cuối chế độ công xã nguyên thủy, đầu chế độ chiếm hữu nô lệ, khi xã hội có đầy đủ hai điều kiện đề cập ở trên. Các phạm trù (giá trị, giá cả, lợi nhuận, hàng hóa, tiền tệ), quy luật (giá trị, cung - cầu, cạnh tranh, lưu thông tiền tệ và lạm phát) của kinh tế hàng hóa cũng chính là các phạm trù, quy luật của kinh tế thị trường. Các phạm trù, quy luật này có trước chủ nghĩa tư bản, được chủ nghĩa tư bản sử dụng để phát triển kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa. Như vậy, kinh tế thị trường là thành tựu của sự phát triển văn minh nhân loại, mang những giá trị chung và có tính phổ quát. Cho đến nay, kinh tế thị trường đã phát triển qua nhiều giai đoạn khác nhau, trong nhiều chế độ xã hội, đạt đến trình độ cao trong xã hội tư bản chủ nghĩa, nhưng điều này không có nghĩa kinh tế thị trường là sản phẩm riêng có của chủ nghĩa tư bản. Là mô hình kinh tế mang tính phổ biến, việc phát triển kinh tế thị trường là điều tất yếu, khách quan đối với tất cả quốc gia, dân tộc; bất cứ quốc gia, dân tộc nào cũng có thể tiếp nhận, thụ hưởng những thành tựu và giá trị chung, phổ quát của kinh tế thị trường, đồng thời vận dụng sáng tạo phù hợp với đặc điểm, điều kiện, hoàn cảnh cụ thể của quốc gia, dân tộc mình.

Thực tiễn cũng cho thấy, kinh tế thị trường nảy sinh và phát triển trong nhiều chế độ xã hội khác nhau và với nhiều mô hình khác nhau, như mô hình kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa đặc sắc ở Trung Quốc, mô hình kinh tế thị trường ở Nhật Bản, mô hình kinh tế thị trường nhà nước phúc lợi ở Thụy Điển và các nước Bắc Âu, mô hình kinh tế thị trường xã hội ở Cộng hòa Liên bang Đức,  mô hình kinh tế thị trường tự do ở Mỹ… Trong các mô hình kinh tế thị trường ở các nước tư bản, ở mức độ, tính chất khác nhau, các yếu tố xã hội chủ nghĩa đều hiện hữu, dù được thừa nhận hay không thừa nhận. Điều này chỉ ra rằng, mầm mống của chủ nghĩa xã hội xuất hiện ngay trong lòng các nước tư bản phát triển.

Ngược dòng thời gian, trong những năm đầu xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước Nga Xô-viết, V. I. Lê-nin đã nhận ra vấn đề của việc đồng nhất kinh tế hàng hóa với chủ nghĩa tư bản, không sử dụng quan hệ hàng hóa - tiền tệ để thúc đẩy sản xuất và cải thiện đời sống người dân. Từ đó, V. I. Lê-nin đã đề ra và tổ chức thực hiện “Chính sách kinh tế mới” (NEP), mà nội dung cơ bản là duy trì và phát triển các quan hệ thị trường dưới sự quản lý của nhà nước vô sản. Việc thực hiện chính sách kinh tế mới đã nhanh chóng đưa nước Nga Xô-viết thoát ra khỏi tình trạng trì trệ trong những năm 20 của thế kỷ XX; đồng thời, khẳng định tính hiện thực của mô hình kinh tế chứa đựng sự dung hợp giữa kinh tế thị trường và chủ nghĩa xã hội. Từ sự phân tích trên có thể khẳng định, kinh tế thị trường và định hướng xã hội chủ nghĩa hoàn toàn không đối lập nhau, có thể dung hợp với nhau để tạo thành mô hình kinh tế tổng quát trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam.

Thứ hai, bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa, sự tham gia của Nhà nước trong việc điều tiết nền kinh tế thị trường ở Việt Nam.

Các thế lực thù địch, phản động xuyên tạc rằng, Đảng Cộng sản Việt Nam chấp nhận phát triển kinh tế thị trường là lựa chọn con đường phát triển tư bản chủ nghĩa. Chúng xuyên tạc chính sách khuyến khích phát triển kinh tế tư nhân, việc coi kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, từ đó quy chụp rằng, Việt Nam đang lựa chọn con đường phát triển tư bản chủ nghĩa. Việc coi kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa chính là bảo đảm việc ngày càng phát huy dân chủ trong đời sống kinh tế - xã hội, từng bước cải thiện môi trường đầu tư, kinh doanh, cắt giảm thủ tục hành chính, bảo đảm sự phù hợp hơn của phương thức quản lý nhà nước với cơ chế thị trường, bảo vệ tốt hơn quyền tài sản, quyền tự do kinh doanh của cá nhân và tổ chức.

Điều cần khẳng định là việc xác định một nền kinh tế là “xã hội chủ nghĩa” hay “tư bản chủ nghĩa” không thể dựa vào tiêu chí về kinh tế tư nhân hay sự điều tiết của thị trường, mà quan trọng hơn là phải dựa vào mục tiêu phát triển của nền kinh tế đó là vì ai, giai cấp, tầng lớp nào, nguyên tắc hoạt động của nền kinh tế đó là gì, cũng như quá trình hình thành và phát triển của nền kinh tế đó như thế nào, ai là người chủ thật sự của nền kinh tế đó... Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa được Đảng Cộng sản Việt Nam xác định là “mô hình tổng quát của nước ta trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội... vì mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh” phù hợp với từng giai đoạn phát triển của đất nước”(2). Quá trình hình thành và phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đều xuất phát từ lợi ích của nhân dân và Nhà nước (khi nền kinh tế chỉ huy với cơ chế kế hoạch hóa tập trung duy trì trong một thời gian dài bộc lộ hạn chế, yếu kém, Đảng Cộng sản Việt Nam đã thực hiện công cuộc đổi mới toàn diện đất nước, chủ trương xây dựng và phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Cho đến nay, sau gần 40 năm tiến hành công cuộc đổi mới, đất nước ta đã đạt được những thành tựu to lớn về phát triển kinh tế - xã hội, ngày càng khẳng định vị thế trên trường quốc tế. Do vậy, giữa nền kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa và nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam có sự khác nhau căn bản và điểm khác biệt rõ nhất là, trong nền kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa, người làm chủ là giới chủ tư bản, là giai cấp tư sản; còn trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, người làm chủ là nhân dân dưới sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước.

Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta là nền kinh tế đang ở trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội; nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế tất yếu còn hiện hữu nhằm huy động mọi nguồn lực để phát triển đất nước, trong đó kinh tế tư nhân được Đảng ta xác định là một động lực quan trọng. Kinh tế tư nhân được khuyến khích phát triển ở tất cả ngành, nghề, lĩnh vực mà pháp luật không cấm, bình đẳng trước pháp luật với các thành phần kinh tế khác. Nhà nước tạo mọi điều kiện phát triển kinh tế tư nhân, nhưng không chấp nhận “tư nhân hóa” nền kinh tế; kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo, là công cụ, lực lượng vật chất quan trọng để Nhà nước ổn định kinh tế vĩ mô, định hướng, điều tiết, dẫn dắt các thành phần kinh tế khác, thúc đẩy phát triển kinh tế, xã hội, giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa trong phát triển nền kinh tế thị trường. Sự tham gia của Nhà nước trong vai trò ổn định kinh tế vĩ mô, định hướng, điều tiết, dẫn dắt các thành phần kinh tế khác, thúc đẩy phát triển kinh tế, xã hội là yêu cầu quan trọng để giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa trong phát triển nền kinh tế thị trường, cũng là cơ sở quan trọng để bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa trong nền kinh tế thị trường ở Việt Nam.

Sự lựa chọn kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam là hoàn toàn đúng đắn

Để khẳng định tính đúng đắn của việc lựa chọn kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, cần làm rõ hai vấn đề. Thứ nhất, tại sao Việt Nam lại lựa chọn kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa thay cho kinh tế chỉ huy với cơ chế kế hoạch hóa tập trung? Thứ hai, những thành tựu Việt Nam đã đạt được khi xây dựng và phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Vấn đề thứ nhất, có thể thấy, sau khi đất nước hoàn toàn giải phóng (ngày 30-4-1975), việc duy trì kinh tế chỉ huy với cơ chế kế hoạch hóa tập trung bắt đầu bộc lộ hạn chế, yếu kém khiến cho nền kinh tế Việt Nam rơi vào trì trệ: “Giai đoạn 1976 - 1980, tốc độ tăng trưởng bình quân hàng năm của tổng sản phẩm xã hội chỉ đạt 1,4%, thu nhập quốc dân chỉ tăng 0,4%, trong khi đó dân số tăng với tốc độ bình quân 2,24%/năm. Tình hình đó đã khiến cho đời sống mọi tầng lớp dân cư trong xã hội hết sức khó khăn (theo ước tính vào những năm 80 của thế kỷ XX, cứ 10 người dân Việt Nam thì có 7 người sống trong tình trạng nghèo đói”(3). Tình hình đó đặt ra yêu cầu cấp bách phải định hình lại tư duy về phát triển kinh tế.

Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI của Đảng Cộng sản Việt Nam (tháng 12-1986) đánh dấu sự khởi đầu tiến trình đổi mới ở Việt Nam, trong đó bao hàm ý nghĩa là bước đột phá tư duy đầu tiên của Đảng về nền kinh tế thị trường, được thể hiện trên hai vấn đề chủ yếu: Một là, tư duy lại về cơ chế quản lý: “cơ chế quản lý tập trung quan liêu, bao cấp từ nhiều năm nay không tạo được động lực phát triển, làm suy yếu kinh tế xã hội chủ nghĩa… kìm hãm sản xuất, làm giảm năng suất, chất lượng, hiệu quả, gây rối loạn trong phân phối lưu thông, và đẻ ra nhiều hiện tượng tiêu cực trong xã hội”(4). Hai là, đề ra yêu cầu xây dựng cơ chế quản lý mới phù hợp với quy luật khách quan và với trình độ phát triển của nền kinh tế. Trong đó nhấn mạnh: quá trình từ sản xuất nhỏ đi lên sản xuất lớn ở nước ta là quá trình chuyển hóa nền kinh tế còn nhiều tính tự cấp, tự túc thành nền kinh tế hàng hóa; với hai đặc trưng của cơ chế quản lý mới là “Tính kế hoạch là đặc trưng số một của cơ chế quản lý kinh tế… Sử dụng đúng đắn quan hệ hàng hóa - tiền tệ là đặc trưng thứ hai của cơ chế mới về quản lý kinh tế”(5). Đại hội VI của Đảng khẳng định: “Thực chất của cơ chế mới về quản lý kinh tế là cơ chế kế hoạch hóa theo phương thức hạch toán kinh doanh xã hội chủ nghĩa, đúng nguyên tắc tập trung dân chủ”(6). Như vậy, đến Đại hội VI, Đảng Cộng sản Việt Nam đã thừa nhận nền sản xuất hàng hóa, tức là thừa nhận cơ chế thị trường, nhưng chưa coi nền kinh tế Việt Nam là kinh tế thị trường. Nghị quyết Hội nghị Trung ương 6  khóa VI nêu rõ: năm 1986 bắt đầu công cuộc đổi mới…, Việt Nam đã phát triển từ một nền kinh tế kế hoạch hóa sang một nền kinh tế định hướng thị trường.

Năm 1991, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VII thông qua Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Cương lĩnh tiếp tục bổ sung lý luận về kinh tế hàng hóa: Một là, đưa ra chủ trương “Phát triển một nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần theo định hướng xã hội chủ nghĩa”(7). Hai là, “Xóa bỏ triệt để cơ chế quản lý tập trung quan liêu, bao cấp, hình thành cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước bằng pháp luật, kế hoạch, chính sách và các công cụ khác. Xây dựng và phát triển đồng bộ các thị trường hàng tiêu dùng, vật tư, dịch vụ, tiền vốn; sức lao động…; thực hiện giao lưu kinh tế thông suốt cả nước và với thị trường thế giới”(8).

Từ nhận thức về kinh tế thị trường sau 15 năm tiến hành công cuộc đổi mới, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX (2001) đã chính thức xác định nền kinh tế Việt Nam là “nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa”; đồng thời, chỉ ra nội hàm của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa: “nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần vận động theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa; đó chính là nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa”(9). Mục đích của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là phát triển lực lượng sản xuất, phát triển kinh tế để xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội, nâng cao đời sống nhân dân.

Như vậy, quá trình nhận thức, chuyển đổi tư duy của Đảng Cộng sản Việt Nam từ nền kinh tế chỉ huy với cơ chế kế hoạch hóa tập trung sang kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam là một quá trình dài, bởi kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là mô hình chưa có tiền lệ trên thế giới. Đây là mô hình chúng ta vừa làm, vừa học hỏi, rút kinh nghiệm để hoàn chỉnh thành mô hình kinh tế tổng quát trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Mặc dù quá trình hoàn thiện vẫn đang tiếp diễn, nhưng có thể khẳng định, Việt Nam lựa chọn phát triển kinh tế thị trường trên con đường đi lên chủ nghĩa xã hội là hoàn toàn đúng đắn. Chẳng hạn như, quy luật giá trị trong nền kinh tế thị trường góp phần điều tiết sản xuất và lưu thông hàng hóa (ngành, nghề, lĩnh vực nào làm ăn hiệu quả, lợi nhuận lớn thì sẽ thu hút nhiều người tham gia; trong khi đó, ngành, nghề, lĩnh vực kém hiệu quả sẽ có hiện tượng thu hẹp hoặc rút khỏi của người sản xuất. Hiện tượng này làm cho các yếu tố sản xuất, như vốn, nhân lực, đất đai, khoa học - công nghệ... được phân bố lại, làm cho nguồn lực trong xã hội được sử dụng hiệu quả hơn. Bên cạnh đó, hàng hóa còn được điều tiết từ nơi có giá cả thấp đến nơi có giá cả cao hơn, từ nơi cung lớn hơn cầu đến nơi cung nhỏ hơn cầu, góp phần điều tiết luồng hàng hóa trên thị trường). Hoặc dưới tác động của quy luật cạnh tranh trong nền kinh tế thị trường, chủ thể sản xuất hàng hóa phải đổi mới kỹ thuật công nghệ để nâng cao năng suất lao động, giảm giá trị cá biệt, hạ giá thành sản phẩm nhằm đạt được điều kiện thuận lợi trong sản xuất và tiêu thụ hàng hóa. Với sự tác động này, “người sản xuất vừa chạy theo tư lợi lại vừa đồng thời thực hiện một nhiệm vụ không nằm trong dự kiến đó là đáp ứng lợi ích chung của xã hội”(10). Kinh tế thị trường cũng là mô hình kinh tế thúc đẩy tính năng động, sáng tạo của chủ thể sản xuất, kinh doanh (để có được nhiều lợi nhuận, buộc chủ thể sản xuất, kinh doanh luôn phải năng động, nhạy bén trong việc nắm bắt tâm lý, thị hiếu người tiêu dùng trên thị trường, am hiểu nghệ thuật kinh doanh, dự báo được quan hệ cung - cầu, không ngừng đổi mới sáng tạo để chiếm lĩnh ưu thế trong sản xuất, kinh doanh...).

Bên cạnh lợi ích to lớn mà kinh tế thị trường đem lại, cần nhận thức rằng, kinh tế thị trường cũng chứa đựng khuyết tật mà bản thân nó không thể khắc phục được: phân hóa xã hội thành hai cực, tiềm ẩn khả năng xảy ra khủng hoảng kinh tế, hủy hoại môi trường sinh thái (do trong nền kinh tế thị trường, chủ thể sản xuất, kinh doanh thường có xu hướng chạy theo lợi nhuận đơn thuần, ít quan tâm hoặc thậm chí là “trốn tránh” trách nhiệm bảo vệ môi trường sinh thái)… Khuyết tật đó đòi hỏi sự hiện diện của Nhà nước với vai trò kiến tạo, tạo lập thể chế. Đây chính là lý do để khẳng định tại sao phải định hướng xã hội chủ nghĩa đối với nền kinh tế thị trường ở Việt Nam. Trong phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, vai trò của Nhà nước được xác định rõ trong Nghị quyết Hội nghị Trung ương 5 khóa XII (Nghị quyết số 11-NQ/TW), ngày 3-6-2017, “Về hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa”: “Định hướng, xây dựng và hoàn thiện thể chế kinh tế, tạo môi trường cạnh tranh bình đẳng, minh bạch và lành mạnh; sử dụng các công cụ, chính sách và các nguồn lực của Nhà nước để định hướng và điều tiết nền kinh tế, thúc đẩy sản xuất kinh doanh và bảo vệ môi trường; thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội trong từng bước, từng chính sách phát triển”. Định hướng xã hội chủ nghĩa thể hiện trong từng chính sách, từng kế hoạch và chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Chính sách, kế hoạch, chiến lược phát triển kinh tế - xã hội đất nước hướng tới thực hiện được mục tiêu, nhiệm vụ của từng giai đoạn trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội; phù hợp với cơ chế thị trường và bảo đảm tính hiện đại. Tính hiện đại được thể hiện ở sự kế thừa có chọn lọc những thành tựu phát triển kinh tế thị trường của nhân loại; các yếu tố của thị trường, các loại thị trường đồng bộ và vận hành thông suốt, gắn với các nền kinh tế thế giới.

Vấn đề thứ hai, có thể thấy rằng qua gần 40 năm tiến hành công cuộc đổi mới, chủ trương xây dựng và phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa của Đảng, Nhà nước và nhân dân ta đã thu được thành công hết sức to lớn, không thể phủ nhận:

Về quy mô của nền kinh tế: “Mức tăng trưởng trung bình khoảng 7% mỗi năm. Việt Nam đã ra khỏi nhóm các nước có thu nhập thấp từ năm 2008. Quy mô GDP theo giá hiện hành năm 2023 đạt khoảng 10,22 triệu tỷ đồng, tương đương 430 tỷ USD. GDP bình quân đầu người năm 2023 theo giá hiện hành đạt khoảng 101,9 triệu đồng/người, tương đương 4.284 USD, tăng 160 USD so với năm 2022”(11). “Tổng sản phẩm quốc nội của Việt Nam hiện nay gồm khoảng 27% từ kinh tế nhà nước, 4% từ kinh tế tập thể, 30% từ kinh tế hộ, 10% từ kinh tế tư nhân trong nước và 20% từ khu vực có vốn đầu tư nước ngoài”(12).

Về hoạt động xuất, nhập khẩu: “Kim ngạch xuất khẩu không ngừng được tăng lên, đóng góp một phần quan trọng vào sự tăng trưởng GDP. Nếu năm 1986, tổng kim ngạch xuất khẩu mới đạt 789 triệu USD, thì năm 2006 xuất khẩu đã đạt trên 39 tỷ USD và kể từ sau khi gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới (WTO), kim ngạch xuất khẩu không ngừng tăng lên, năm 2023 đạt 355,5 tỷ USD. Về cơ cấu, mặt hàng xuất khẩu ngày càng phong phú, đa dạng, có nhiều nhóm hàng “chủ lực” đạt kim ngạch lớn. Nhiều mặt hàng xuất khẩu có khối lượng lớn, kim ngạch đứng thứ hạng cao trên thế giới. Nếu năm 1986 chúng ta chưa có mặt hàng nào xuất khẩu nào đạt giá trị trên 200 triệu USD thì hiện nay đã có nhiều mặt hàng vượt kim ngạch 1 tỷ USD, 5 tỷ USD”(13). Đến nay, nước ta đã có quan hệ thương mại với 224 đối tác; đã, đang đàm phán, ký kết và thực thi 17 FTA. Việt Nam trở thành một trong những nước đi đầu khu vực trong việc hình thành các khuôn khổ hợp tác kinh tế đa phương”(14).

Về công tác an sinh xã hội: An sinh xã hội đạt nhiều kết quả quan trọng, nhất là trong giáo dục, y tế, hỗ trợ đối tượng gặp hoàn cảnh khó khăn. “Nhiều dịch bệnh vốn phổ biến trước đây đã được khống chế thành công. Người nghèo, trẻ em dưới 6 tuổi và người cao tuổi được cấp bảo hiểm y tế miễn phí. Tỷ lệ suy dinh dưỡng ở trẻ em và tỷ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh giảm gần ba lần. Đến tháng 4-2022, cả nước có 5.706/8.227 xã đạt chuẩn nông thôn mới, trong đó 663 xã đạt chuẩn nâng cao và 71 xã đạt chuẩn kiểu mẫu”(15).

Những thành tựu đạt được khi xây dựng và phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa khẳng định Việt Nam lựa chọn kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là hoàn toàn đúng đắn, phù hợp với quy luật khách quan, xu thế vận động của nền kinh tế thế giới, đáp ứng được yêu cầu phát triển kinh tế đất nước, xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật trong thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam.

***

Thực tiễn đổi mới ở nước ta đã chứng minh đầy sức thuyết phục về việc vận  dụng mô hình kinh tế thị trường làm phương tiện xây dựng chủ nghĩa xã hội. Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là nền kinh tế trong đó thiết chế, công cụ và nguyên tắc vận hành kinh tế thị trường được tạo lập và sử dụng để giải phóng triệt để sức sản xuất, từng bước cải thiện đời sống của nhân dân, vì mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”. Để đẩy mạnh sự phát triển và hoàn thiện mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam trong thời gian tới, việc tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho toàn Đảng, toàn dân về đặc trưng, bản chất, mục tiêu của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam là điều hết sức quan trọng. Bên cạnh đó, cần kiên quyết đấu tranh không khoan nhượng, phản bác các luận điệu sai trái của các thế lực thù địch, phản động đối với nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa nhằm bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, bảo vệ, phát huy những thành quả đã đạt được trong quá trình xây dựng, phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam./.

---------------

(1) Giáo trình Kinh tế học chính trị Mác -Lê-nin, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2008, tr. 114 - 115
(2) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, t. I, tr. 128
(3) Lê Thị Quế: Từ tư duy đến thực tiễn 15 năm “lột xác” của nền kinh tế Việt Nam (1986 - 2001), Tạp chí Nghiên cứu Kinh tế, số 354 (11-2007), tr. 60
(4), (5) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI, Nxb. Sự thật, Hà Nội, 1987, tr. 62, 63
(6) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI, Sđd, tr. 65
(7), (8) Văn kiện Đảng: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2007, t. 51, tr. 137, 138
(9) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2001, tr. 86
(10) Giáo trình Lịch sử các học thuyết kinh tế, Nxb. Đại học Kinh tế quốc dân, Hà Nội, 2009, tr. 73
(11) Mai Chi: GDP bình quân đầu người Việt Nam vượt 100 triệu đồng, https://dantri.com.vn/kinh-doanh/gdp-binh-quan-dau-nguoi-viet-nam-vuot-100-trieu-dong-20231229093332819.htm, ngày 29-12-2023
(12) Nguyễn Phú Trọng: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2022, tr. 31
(13) Ban Tài chính quốc tế và Chính sách hội nhập, Viện Chiến lược và Chính sách tài chính: Những kết quả đạt được sau 30 năm đổi mới về hội nhập kinh tế quốc tế, Cổng Thông tin điện tử Bộ Tài chính, ngày 30-5-2023, https://mof.gov.vn/webcenter/portal/btcvn/pages_r/l/tin-bo-tai-chinh?dDocName=MOFUCM098068
(14) Nguyễn Thùy: Những dấu ấn của thương mại Việt Nam sau hơn 35 năm đổi mới, ngày 19-12-2022, https://www.tuyengiao.vn/nhung-dau-an-cua-thuong-mai-viet-nam-sau-hon-35-nam-doi-moi-146918
(15) Nguyễn Trọng Nghĩa: Thành tựu phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam qua hơn 35 năm đổi mới, Tạp chí Cộng sản, số 1008 (2-2023), tr. 3