Tư tưởng Hồ Chí Minh về đặc trưng của lối sống mới và vận dụng trong xây dựng lối sống mới của thanh niên quân đội

Tư tưởng Hồ Chí Minh về đặc trưng của lối sống mới và vận dụng trong xây dựng lối sống mới của thanh niên quân đội

• Bởi Tuyên giáo Tỉnh ủy Khánh Hòa
• 18/04/2025 07:44:39
• 99 lượt xem
• 0 lượt thích
• 0 bình luận

1. Đặt vấn đề

Tư tưởng Hồ Chí Minh về lối sống mới là nội dung trọng tâm trong hệ thống tư tưởng của Người, phản ánh sâu sắc yêu cầu xây dựng con người mới, xã hội mới. Đối với thanh niên quân đội – lực lượng xung kích trong sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc, việc xây dựng lối sống mới theo tư tưởng Hồ Chí Minh là nhiệm vụ cấp thiết, góp phần hình thành lớp quân nhân có đạo đức, bản lĩnh và lý tưởng sống cao đẹp trong bối cảnh nhiều tác động phức tạp từ kinh tế thị trường, văn hóa ngoại lai và sự biến đổi giá trị sống hiện nay.

2. Tư tưởng Hồ Chí Minh về đặc trưng của lối sống mới

Một là, lối sống có lý tưởng cao đẹp, yêu nước, yêu Nhân dân, yêu chủ nghĩa xã hội. Đây là nền tảng đạo đức, là động lực để con người cống hiến, hy sinh vì sự nghiệp chung. Chủ tịch Hồ Chí Minh quan niệm muốn xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội thì trước hết phải bồi dưỡng con người mới xã hội chủ nghĩa – những người tiêu biểu về lý tưởng sống cao đẹp, sẵn sàng hy sinh vì Tổ quốc và Nhân dân. Người dạy mọi người phải “Sốt sắng yêu Tổ quốc. Việc gì lợi cho nước, phải ra sức làm. Việc gì hại đến nước, phải hết sức tránh”1. Tình yêu nước cũng bao hàm cả tình yêu Nhân dân, biểu hiện qua sự quan tâm, chia sẻ, tôn trọng và biết ơn đồng bào, biết gắn bó và phục vụ nhân dân. Người khẳng định: “Yêu Tổ quốc, yêu nhân dân phải gắn liền với yêu chủ nghĩa xã hội, vì có tiến lên chủ nghĩa xã hội thì nhân dân mình mỗi ngày một no ấm thêm, Tổ quốc mỗi ngày một giàu mạnh thêm”2. Lý tưởng này đã trở thành lẽ sống của lớp lớp thanh niên Việt Nam, góp phần hình thành nên lối sống mới, lối sống vì dân tộc, vì cộng đồng và tương lai đất nước.

Hai là, lối sống làm chủ, trung thực, bản lĩnh. Trong tư tưởng Hồ Chí Minh, một trong những phẩm chất quan trọng của con người mới xã hội chủ nghĩa là ý thức làm chủ, lòng trung thực và bản lĩnh kiên định trước khó khăn, thử thách. Những con người ấy, bên cạnh lý tưởng sống cao đẹp, còn phải được rèn luyện để hình thành một lối sống tự chủ trong tư duy và hành động, trung thực trong phẩm chất và bản lĩnh trong đấu tranh với mọi biểu hiện tiêu cực, phi đạo đức, phi cách mạng. Người nói: “Việc nước là việc chung, mỗi một người con Rồng cháu Tiên, bất kỳ già, trẻ, gái, trai, giàu nghèo, quý tiện đều phải gánh một phần”3.  Mỗi người phải biết “chăm lo việc nước như chăm lo việc nhà”, “biết tự mình lo toan, gánh vác, không ỷ lại, không ngồi chờ, đùn đẩy công việc”. “Ai cũng phải là một chiến sĩ dũng cảm phấn đấu xây dựng chủ nghĩa xã hội”4. Muốn làm tròn bổn phận của mình, trước hết, mỗi người phải làm chủ được suy nghĩ, hành vi và việc làm của mình; biết đối nhân xử thế; phải vạch rõ ranh giới, chia rõ phải, trái, đúng, sai, hay, dở; những việc nên làm, những việc nên tránh. Điều gì phải, thì cố làm cho kỳ được, dù là việc nhỏ. Điều gì trái, thì hết sức tránh, dù là một điều trái nhỏ. 

Ba là, lối sống yêu lao động, ham học hỏi, cầu tiến bộ. Lao động và học tập là nghĩa vụ, là con đường để hoàn thiện bản thân và góp phần xây dựng xã hội. Lối sống yêu lao động, ham học hỏi, cầu tiến bộ là một trong những nội dung quan trọng cấu thành nên lối sống mới – lối sống của con người xã hội chủ nghĩa. Người nhấn mạnh: “Muốn thật thà yêu Tổ quốc, yêu nhân dân, yêu chủ nghĩa xã hội thì phải yêu lao động, vì không có lao động thì chỉ là nói suông”5. Lối sống yêu lao động đòi hỏi con người phải có ý thức tổ chức, kỷ luật, chống lại sự lười biếng, ỷ lại, thụ động – những tàn dư của xã hội cũ và của chủ nghĩa cá nhân. Theo Người phải “Đề cao kỷ luật lao động trong sản xuất, trong công tác. Cần nhận rõ lao động là vinh quang, là vẻ vang. Muốn có thành tích, phải đề cao kỷ luật lao động”6. Lối sống cầu tiến bộ là thái độ sống tích cực, không bằng lòng với những gì đã có, luôn hướng tới sự hoàn thiện về đạo đức, tri thức, kỹ năng và nhân cách. Người dạy: “Muốn biết thì phải thi đua học. Học không bao giờ cùng. Học mãi để tiến bộ mãi. Càng tiến bộ, càng thấy càng phải học thêm”7.

Bốn là, lối sống tôn trọng pháp luật. Đây là biểu hiện của ý thức công dân, của văn hóa pháp lý trong đời sống cá nhân và tập thể. Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nhấn mạnh rằng, để xây dựng một xã hội dân chủ, văn minh, tiến bộ thì mỗi người không chỉ cần sống có đạo đức, lý tưởng mà còn phải có ý thức pháp luật. Sớm nhận thức được vai trò của pháp luật trong quản lý, điều hành, duy trì trật tự xã hội, trong “Yêu sách của nhân dân An Nam” gửi tới Hội nghị Véc-xây (năm 1919), Người đã yêu cầu thực dân Pháp cải cách nền pháp lý ở Đông Dương, bãi bỏ chế độ cai trị bằng các sắc lệnh và thay thế bằng các đạo luật. Mong muốn quản lý xã hội bằng pháp luật, Người đã viết “Việt Nam yêu cầu ca” và khẳng định “Trăm đều phải có thần linh pháp quyền”8. Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, pháp luật là công cụ thể chế hóa quyền làm chủ của Nhân dân, phản ánh ý chí và lợi ích của quần chúng lao động. Người coi tiêu chí hàng đầu của đạo đức công dân trong nhà nước dân chủ là “Tuân theo pháp luật Nhà nước”9. Chính vì vậy, không ai được đứng trên và đứng ngoài pháp luật, tất cả mọi cá nhân và tổ chức bình đẳng trước pháp luật, sống và làm việc theo pháp luật là điều kiện tiên quyết để bảo đảm dân chủ. 

Năm là, lối sống nhân ái, đoàn kết, có trách nhiệm với bản thân, gia đình và xã hội. Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, con người mới xã hội chủ nghĩa phải biết yêu thương con người, gắn bó với tập thể và có trách nhiệm với cộng đồng. Người đề cao đức tính nhân ái – một truyền thống quý báu của dân tộc – và coi đó là yêu cầu cốt lõi của lối sống mới. Tình yêu thương trong tư tưởng Hồ Chí Minh không giới hạn, bao trùm từ Nhân dân trong nước đến Nhân dân lao động toàn thế giới, nhưng không đồng nghĩa với nuông chiều: “Thương yêu không phải là vỗ về, nuông chiều, thả mặc. Thương yêu là giúp họ học tập thêm, tiến bộ thêm”10. Tình thương yêu ấy thể hiện qua việc chia sẻ khó khăn, hỗ trợ thực chất và khích lệ sửa sai: “Hễ thấy khuyết điểm thì giúp cho họ sửa chữa ngay, để vun trồng cái thói có gan phụ trách, cả gan làm việc của họ”11. Cùng với nhân ái, Chủ tịch Hồ Chí Minh coi đoàn kết là sức mạnh cốt lõi của cách mạng, là nền tảng của cuộc sống cộng đồng: “Đoàn kết, đoàn kết, đại đoàn kết. Thành công, thành công, đại thành công”. Người khẳng định lối sống đoàn kết phải dựa trên tôn trọng, không phân biệt đẳng cấp, dân tộc, tôn giáo và “Phải tẩy trừ những thành kiến giữa các dân tộc, phải đoàn kết, thương yêu, giúp đỡ nhau như anh em một nhà”12. Lối sống nhân ái, đoàn kết mà Chủ tịch Hồ Chí Minh đề cao chính là nền tảng đạo đức, tinh thần tạo nên sự gắn kết, đồng lòng, cùng hướng tới mục tiêu chung của xã hội mới.

Sáu là, lối sống lành mạnh, giản dị, phù hợp với hoàn cảnh và môi trường sống. Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh rằng, lối sống của mỗi người không thể tách rời điều kiện kinh tế, chính trị, văn hóa – xã hội của đất nước, nhất là trong bối cảnh xây dựng con người và xã hội xã hội chủ nghĩa. Theo Người, lối sống lành mạnh, giản dị là một nội dung thiết yếu trong rèn luyện đạo đức và thực hành lối sống mới. Người nêu gương bằng chính sinh hoạt hằng ngày: ăn mặc giản dị, không xa hoa lãng phí, sống thanh đạm, phù hợp hoàn cảnh. Bên cạnh đó, Người chú trọng đến việc giáo dục thể chất, giữ gìn sức khỏe cho Nhân dân và bộ đội, bởi “Sức khỏe của cán bộ và nhân dân được đảm bảo thì tinh thần càng hăng hái. Tinh thần và sức khỏe đầy đủ thì kháng chiến càng nhiều thắng lợi, kiến quốc càng mau thành công”13. Người nhắc nhở: sống giản dị không đồng nghĩa với cẩu thả, luộm thuộm, mà cần sạch sẽ, gọn gàng, hợp vệ sinh vì đó chính là một phần của đời sống mới. Người dạy sinh viên “chống thói luộm thuộm”, nhắc nhở bộ đội chú ý giữ vệ sinh để tránh bệnh tật lây lan trong môi trường tập thể.

3. Xây dựng lối sống mới cho thanh niên quân đội theo tư tưởng Hồ Chí Minh trong giai đoạn hiện nay

Thanh niên quân đội là lực lượng trẻ, sung sức, chiếm tỷ lệ đông đảo trong đội ngũ cán bộ, chiến sĩ toàn quân. Họ không chỉ đóng vai trò nòng cốt trong các hoạt động ở cơ sở, mà còn là lực lượng xung kích trên tuyến đầu của mọi nhiệm vụ. Trong các giai đoạn cách mạng, thanh niên quân đội luôn thể hiện tinh thần trung thành tuyệt đối với Đảng, Tổ quốc và Nhân dân; không ngại khó khăn, gian khổ, sẵn sàng hy sinh vì lý tưởng cách mạng cao cả. Thanh niên quân đội cùng với các thế hệ cán bộ, chiến sĩ toàn quân đã và đang không ngừng bồi đắp, lan tỏa phẩm chất cao đẹp “Bộ đội Cụ Hồ”, đồng thời là những người trực tiếp tham gia vào quá trình hiện thực hóa tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng lối sống mới trong môi trường quân đội. Trong bối cảnh hiện nay, khi nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc đặt ra nhiều yêu cầu mới với những thách thức ngày càng phức tạp, việc xây dựng lối sống mới cho thanh niên quân đội theo tư tưởng Hồ Chí Minh trở thành vấn đề cấp thiết, vừa mang tính lý luận sâu sắc, vừa có ý nghĩa thực tiễn to lớn. 

Những năm qua, việc xây dựng lối sống mới của thanh niên quân đội đã được triển khai đồng bộ, sâu rộng, gắn liền với quá trình tu dưỡng và rèn luyện phẩm chất “Bộ đội Cụ Hồ” – một biểu tượng giá trị trong xây dựng nhân cách quân nhân cách mạng. Nhận thức rõ vai trò và tầm quan trọng trong tình hình mới, tổ chức đoàn các cấp trong toàn quân đã tích cực quán triệt và thực hiện hiệu quả Chỉ thị số 855-CT/QUTW ngày 12/8/2019 của Thường vụ Quân ủy Trung ương về đẩy mạnh cuộc vận động “Phát huy truyền thống, cống hiến tài năng, xứng danh Bộ đội Cụ Hồ thời kỳ mới”, đồng thời gắn với đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Các hoạt động như sinh hoạt chính trị chuyên đề “Thanh niên quân đội phát huy phẩm chất Bộ đội Cụ Hồ, kiên quyết chống chủ nghĩa cá nhân”, cam kết rèn luyện cá nhân, đánh giá định kỳ và tuyên dương các điển hình tiên tiến đã tạo động lực lớn trong việc hình thành lối sống mới mang tính cách mạng, nhân văn, kỷ luật và sáng tạo trong thanh niên quân đội. Bên cạnh đó, các phong trào hành động cách mạng như: “Thanh niên quân đội vươn tới những đỉnh cao”, “Tiến quân vào khoa học và công nghệ”, “Rèn đức, luyện tài, xung kích, sáng tạo, xứng danh Bộ đội Cụ Hồ”… đã khơi dậy mạnh mẽ tinh thần thi đua yêu nước, củng cố ý chí, bản lĩnh chính trị, trách nhiệm công dân và khát vọng cống hiến trong mỗi quân nhân trẻ. 

Thông qua các hoạt động thực tiễn đa dạng, như: huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu, nghiên cứu khoa học, lao động sản xuất, phòng, chống thiên tai, dịch bệnh, đặc biệt là trong giai đoạn phòng, chống đại dịch Covid-19 và tham gia lực lượng gìn giữ hòa bình Liên hiệp quốc, thanh niên quân đội không chỉ góp phần thực hiện nhiệm vụ chính trị mà còn thể hiện rõ bản lĩnh, phẩm chất, lối sống mới thời kỳ hội nhập. Họ cũng tích cực tham gia xây dựng Đảng, đấu tranh phản bác các luận điệu sai trái, phản động, góp phần bảo vệ vững chắc nền tảng tư tưởng của Đảng và hình ảnh người chiến sĩ quân đội trong lòng Nhân dân.

Bên cạnh những kết quả tích cực, lối sống của một bộ phận thanh niên trong Quân đội hiện nay vẫn còn tồn tại một số hạn chế, thiếu kỹ năng giao tiếp, ứng xử. Những hạn chế nêu trên bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân. Trước hết, hoạt động giáo dục, xây dựng lối sống mới của thanh niên quân đội ở một số đơn vị chưa được quan tâm đúng mức, một số nội dung, hình thức và phương pháp tuyên truyền, giáo dục chưa phong phú. Bên cạnh đó, mặt bằng nhận thức trong đội ngũ thanh niên không đồng đều. Đáng chú ý, trong bối cảnh toàn cầu hóa và bùng nổ thông tin, các thế lực thù địch đang ráo riết lợi dụng mặt trận tư tưởng, văn hóa để lôi kéo, kích động thanh niên quân đội, thực hiện âm mưu “diễn biến hòa bình”, thúc đẩy “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, từng bước làm phai nhạt lý tưởng cách mạng, làm suy giảm niềm tin và bản lĩnh chính trị. Đây là nguy cơ tiềm ẩn, đòi hỏi phải nhận diện rõ và có giải pháp kịp thời nhằm xây dựng lối sống mới, lành mạnh, văn hóa và bản lĩnh cho thanh niên quân đội trong tình hình mới.

Để xây dựng lối sống mới theo tư tưởng Hồ Chí Minh cho thanh niên quân đội hiện nay, cần tập trung vào một số giải pháp trọng tâm sau:

Một là, tăng cường giáo dục lý tưởng, đạo đức cách mạng, ý thức công dân cho thanh niên. Thường xuyên đổi mới nội dung, hình thức giáo dục phù hợp với đặc điểm tâm lý, nhận thức của thanh niên quân đội; lồng ghép hiệu quả tư tưởng Hồ Chí Minh về lối sống mới trong chương trình huấn luyện chính trị thường kỳ và hoạt động ngoại khóa; kết hợp chặt chẽ giữa giáo dục chung với giáo dục riêng; giáo dục thông qua hoạt động thực tiễn và triển khai các phong trào thi đua ở các đơn vị trong quân đội.

Hai là, phát huy trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ chủ trì các cấp trong quân đội về lối sống. Cán bộ, đảng viên phải là người đi đầu trong thực hiện lối sống mẫu mực, từ lời nói đến hành động. Việc nêu gương cần được thể hiện trong tác phong công tác, lối sống giản dị, tinh thần trách nhiệm, thái độ gần gũi, chân thành với cấp dưới. Đặc biệt, cán bộ chủ trì các cấp cần coi trọng việc giáo dục bằng hành động thực tiễn, lấy sự gương mẫu để dẫn dắt, truyền cảm hứng và khơi dậy khát vọng sống đẹp, sống có ích trong thanh niên.

Ba là, xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, phong phú ở các đơn vị cơ sở trong quân đội, tạo điều kiện cho thanh niên phát triển toàn diện. Cần chú trọng phát triển các thiết chế văn hóa tại tại đơn vị, như: phòng Hồ Chí Minh, phòng sinh hoạt chung, thư viện, câu lạc bộ, tạo điều kiện cho thanh niên được tiếp cận thông tin lành mạnh, phát triển năng khiếu, rèn luyện thể chất. Đồng thời, thường xuyên tổ chức các hoạt động văn hóa, thể thao, diễn đàn, tọa đàm để lan tỏa các giá trị đạo đức, nhân văn trong môi trường quân đội.

Bốn là, phát huy vai trò của các tổ chức, các lực lượng trong xây dựng lối sống mới của thanh niên quân đội. Thiết lập cơ chế phối hợp đồng bộ trong quản lý, giáo dục thanh niên, tạo sự thống nhất trong định hướng tư tưởng và xây dựng lối sống mới từ môi trường cơ bản: đơn vị, gia đình và xã hội. Các tổ chức trong đơn vị, đặc biệt là Đoàn Thanh niên cần làm tốt chức năng tuyên truyền, giáo dục thông qua các mô hình sinh hoạt sáng tạo, thiết thực gắn với rèn luyện phẩm chất, đạo đức, lối sống cho thanh niên.

Năm là, phát huy sự nỗ lực phấn đấu của thanh niên quân đội trong tự xây dựng và thực hành lối sống mới. Mỗi thanh niên quân đội cần ý thức sâu sắc vai trò chủ thể trong việc hình thành nhân cách, rèn luyện đạo đức, tự điều chỉnh hành vi và lối sống. Cần nâng cao tinh thần tự học, tự rèn, chủ động vượt qua hoàn cảnh khó khăn, tích cực tham gia hoạt động tập thể, xây dựng lối sống kỷ luật, nhân ái, cầu tiến, góp phần xây dựng tập thể đoàn kết, vững mạnh.

4. Kết luận

Tư tưởng Hồ Chí Minh về lối sống mới là kim chỉ nam xuyên suốt, định hướng quá trình xây dựng con người mới xã hội chủ nghĩa. Đối với thanh niên quân đội, việc thấm nhuần và vận dụng tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ góp phần nâng cao phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống mà còn giúp hình thành lớp quân nhân cách mạng, xứng đáng là lực lượng nòng cốt trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Trong giai đoạn hiện nay, xây dựng lối sống mới theo tư tưởng Hồ Chí Minh cần được triển khai đồng bộ, liên tục và sáng tạo, góp phần xây dựng quân đội vững mạnh toàn diện, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới.

Tài liệu tham khảo:
1, 10, 11.  Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 5. H. NXB Chính trị quốc gia – Sự thật, tr. 517, 322, 323.
2, 5. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 11. H. NXB Chính trị quốc gia – Sự thật, tr. 400, 401.
3.  Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 4. H. NXB Chính trị quốc gia – Sự thật, tr. 273.
4. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 13. H. NXB Chính trị quốc gia – Sự thật, tr. 67.
6. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 10. H. NXB Chính trị quốc gia – Sự thật, tr. 627.
7. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 6. H. NXB Chính trị quốc gia – Sự thật, tr. 61.
8. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 1. H. NXB Chính trị quốc gia – Sự thật, tr. 473.
9, 12. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 9. H. NXB Chính trị quốc gia – Sự thật, tr. 258, 375.
13. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 8. H. NXB Chính trị quốc gia – Sự thật, tr. 154.

Đỗ Văn Quảng
Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng
ThS. Nguyễn Duy Mạnh
Trường Đại học Trần Quốc Tuấn