Giá trị tư tưởng yêu nước và tinh thần văn hóa dân tộc của Đại tướng Võ Nguyên Giáp đối với công cuộc phát triển đất nước

Giá trị tư tưởng yêu nước và tinh thần văn hóa dân tộc của Đại tướng Võ Nguyên Giáp đối với công cuộc phát triển đất nước

• Bởi Tuyên giáo Tỉnh ủy Khánh Hòa
• 15/10/2025 08:46:38
• 194 lượt xem
• 0 lượt thích
• 0 bình luận

1. Đặt vấn đề

Trong dòng chảy lịch sử hiện đại của dân tộc Việt Nam, hiếm có nhân cách nào hội tụ trọn vẹn tinh thần yêu nước, bản lĩnh trí tuệ và giá trị văn hóa truyền thống như Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Ông không chỉ là vị tướng huyền thoại với chiến công lẫy lừng mà còn là nhà trí thức lớn, một người yêu nước đến tận cùng và là biểu tượng sống động của tinh hoa văn hóa dân tộc. Trong suốt hành trình cách mạng và cả thời bình, tư tưởng yêu nước và văn hóa dân tộc trong con người Đại tướng đã trở thành điểm tựa tinh thần cho hàng triệu con người Việt Nam. Tình yêu nước của Đại tướng không dừng lại ở cảm xúc cá nhân mà được nâng tầm thành một hệ giá trị, kết tinh từ truyền thống dân tộc, thấm nhuần tư tưởng Hồ Chí Minh và được hiện thực hóa bằng những đóng góp cụ thể trong công cuộc đấu tranh giành độc lập, thống nhất đất nước cũng như xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. 

Bên cạnh đó, nền tảng văn hóa dân tộc được ông trân trọng, kế thừa và phát huy đã tạo nên một mô hình kiểu mẫu về người trí thức chiến sĩ mang bản sắc Việt Nam. Trong bối cảnh đất nước đang bước vào một giai đoạn phát triển mới – kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, với những thời cơ và thách thức đan xen, yêu cầu cấp thiết đặt ra là phải phát huy tối đa nội lực tinh thần, ý chí tự lực tự cường và bản sắc văn hóa Việt Nam như những động lực chiến lược cho sự phát triển bền vững. Chính vì vậy, việc nghiên cứu tư tưởng yêu nước và văn hóa dân tộc của Đại tướng Võ Nguyên Giáp không chỉ mang giá trị tri ân lịch sử mà còn là sự tiếp nối, kế thừa những giá trị bền vững để định hướng cho sự phát triển toàn diện đất nước trong giai đoạn hiện nay.

2. Tư tưởng yêu nước gắn liền với tinh thần văn hóa dân tộc của Đại tướng Võ Nguyên Giáp

Tư tưởng yêu nước và tinh thần văn hóa dân tộc của Đại tướng Võ Nguyên Giáp không phải là hai phạm trù tách rời mà có mối quan hệ hữu cơ, gắn bó mật thiết, tạo nên một hệ giá trị thống nhất và sâu sắc. Lòng yêu nước của ông được hun đúc từ những giá trị văn hóa truyền thống và chính những giá trị này đã định hình nên một phong cách lãnh đạo độc đáo, đầy trí tuệ và nhân văn.

2.1. Tư tưởng yêu nước của Đại tướng Võ Nguyên Giáp

Tình yêu nước của Đại tướng Võ Nguyên Giáp gắn với khát vọng độc lập, tự do và nhân văn. Khi còn là học sinh, ông đã tích cực tham gia các phong trào chống thuế, đòi quyền học tập và tự do báo chí, cho thấy một tinh thần yêu nước thức tỉnh sớm và có chiều sâu. Tình yêu nước ấy cũng gắn với tình yêu con người, đặc biệt là những người lao động nghèo khổ mà ông tận mắt chứng kiến trong xã hội thực dân nửa phong kiến. Điều này tạo nên một bản lĩnh yêu nước vừa giàu cảm xúc, vừa giàu ý thức xã hội và trách nhiệm lịch sử.

Tư tưởng yêu nước của Đại tướng không thể tách rời quá trình tiếp nhận và trung thành với con đường cách mạng do Chủ tịch Hồ Chí Minh khai sáng. Từ khi gặp Chủ tịch Hồ Chí Minh (năm 1940) tại Cao Bằng, Đại tướng đã khẳng định: “Từ buổi đầu được gặp Bác, tôi hiểu thế nào là yêu nước thực sự”1. Từ đó, Đại tướng đã nhận ra rằng, yêu nước không chỉ là cảm xúc tự nhiên mà cần được dẫn dắt bởi đường lối khoa học, phù hợp với tình hình đất nước và xu thế thời đại. Với Đại tướng, yêu nước là hành động cụ thể, là xây dựng lực lượng vũ trang nhân dân, là chiến đấu vì độc lập dân tộc, là dám quyết đoán những quyết sách lịch sử như tại Điện Biên Phủ, nơi ông viết nên bản anh hùng ca dân tộc bằng trí tuệ và bản lĩnh chiến lược.

Tình yêu nước của Đại tướng Võ Nguyên Giáp thấm đẫm tinh thần nhân dân nơi mỗi chiến sĩ, mỗi nông dân, mỗi em bé giao liên đều là một phần của khối đại đoàn kết toàn dân. Trong hồi ký của mình, Đại tướng nhấn mạnh: “Lòng yêu nước của tôi được hun đúc và củng cố mỗi khi nhìn thấy ánh mắt lạc quan và quyết tâm của nhân dân trên chiến trường”2. Đại tướng không chỉ yêu đất nước qua lý tưởng mà yêu từng con người cụ thể những người đã hiến dâng cho độc lập và tự do. Một điểm nổi bật trong tư tưởng yêu nước của Đại tướng là sự tỉnh táo, thận trọng và khoan dung trong những thời khắc khó khăn của cách mạng. Khi đất nước đứng trước các lựa chọn chiến lược, Đại tướng luôn đặt lợi ích dân tộc lên hàng đầu, chấp nhận lùi một bước để tiến ba bước, miễn là giữ được độc lập, chủ quyền và nhân phẩm dân tộc. Chính điều này giúp tư tưởng yêu nước của ông mang tầm vóc chiến lược, vừa linh hoạt, vừa nguyên tắc.

Sau ngày đất nước hoàn toàn giải phóng, Đại tướng Võ Nguyên Giáp cho rằng, yêu nước trong thời bình không kém phần quan trọng so với yêu nước thời chiến. Trong các bài viết, cuộc nói chuyện với thế hệ trẻ và trí thức, ông nhấn mạnh vai trò then chốt của giáo dục, khoa học, công nghệ và đạo đức xã hội trong việc xây dựng một đất nước giàu mạnh, văn minh. Đặc biệt, ông luôn canh cánh bên lòng vấn đề chủ quyền biển đảo. Khi có tranh chấp tại biển Đông, Đại tướng đã khẳng định: “Chủ quyền thiêng liêng không thể nhân nhượng”3. Với ông, bảo vệ Tổ quốc không chỉ là chuyện súng đạn mà là giữ gìn từng tấc đất, từng giá trị văn hóa và bản sắc dân tộc trong mọi điều kiện hòa bình hay xung đột tiềm tàng. Tình yêu nước của ông vì thế mang tính toàn diện, vừa lịch sử, vừa thời sự, vừa quốc phòng, vừa phát triển.

Bên cạnh vấn đề chủ quyền, Đại tướng cũng thể hiện tư tưởng yêu nước qua việc góp ý xây dựng bộ máy Nhà nước, cảnh báo các biểu hiện suy thoái đạo đức, quan liêu, xa rời quần chúng. Ông từng nói: “Nếu mất lòng tin của dân, thì đó là thất bại lớn nhất của người làm cách mạng”4. Tình yêu nước của ông không phải là sự tán thưởng mù quáng, mà là thái độ phản biện tích cực, xây dựng, xuất phát từ tinh thần trách nhiệm cao cả với nhân dân và tương lai dân tộc. Đại tướng còn đặc biệt quan tâm đến vai trò của thanh niên trong sự nghiệp phát triển đất nước. Ông kêu gọi thế hệ trẻ phải học tập, rèn luyện, cống hiến vì lý tưởng cao đẹp, không chạy theo danh vọng cá nhân mà quên đi trách nhiệm xã hội: “Thanh niên phải là người tiên phong gìn giữ và làm rạng danh Tổ quốc”5. 

2.2. Tinh thần văn hóa dân tộc của Đại tướng Võ Nguyên Giáp

Ngay từ khi còn nhỏ, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã được nuôi dưỡng trong một môi trường đậm đà bản sắc văn hóa Việt Nam. Là con nhà Nho, ông được tiếp cận với những giá trị Nho học như “Trung – hiếu – nhân – nghĩa” cùng đạo lý làm người phương Đông. Ông từng kể: “Cha tôi dạy tôi trước tiên phải làm người tử tế, biết sống có nghĩa, có tình”6. Những bài học luân lý này trở thành cốt lõi trong nhân cách sống của Đại tướng – người luôn giữ gìn lối sống giản dị, nghĩa khí, bao dung và trọng đạo lý. 

Tinh thần văn hóa của Đại tướng cũng thể hiện trong niềm tự hào sâu sắc với lịch sử dân tộc; đồng thời, luôn tôn vinh các anh hùng, như: Trần Hưng Đạo, Quang Trung – Nguyễn Huệ không chỉ là những nhà quân sự kiệt xuất mà còn là những hiện thân tiêu biểu của bản lĩnh, trí tuệ và tinh thần độc lập Việt Nam. Đại tướng từng nhấn mạnh: “Truyền thống dựng nước và giữ nước của cha ông là nguồn cảm hứng vĩ đại cho toàn dân tộc”7. Vì thế, trong suốt quá trình chỉ đạo kháng chiến, Đại tướng luôn kết hợp tài năng quân sự hiện đại với những nguyên lý truyền thống của dân tộc ta “lấy ít địch nhiều, lấy yếu thắng mạnh, lấy chính nghĩa thắng hung tàn”, để tạo nên thắng lợi kỳ diệu của Điện Biên Phủ – đỉnh cao của tinh thần văn hóa quân sự Việt Nam.

Bản thân Đại tướng không chỉ là một chiến lược gia mà còn là một trí thức lớn; đặc biệt luôn trân trọng tri thức dân tộc, yêu thích âm nhạc dân gian, văn học cổ và coi trọng giáo dục truyền thống. Trong những năm sau chiến tranh, Đại tướng nhiều lần nói chuyện với sinh viên, học sinh về việc gìn giữ tiếng Việt, phong tục truyền thống. Lối sống của Đại tướng thể hiện rõ phong cách văn hóa dân tộc: khiêm nhường, trung hậu, gắn bó với nhân dân. Ngay cả khi đã là Tổng tư lệnh tối cao, ông vẫn sống giản dị, không biệt thự, không đặc quyền. Chính cách sống ấy là hiện thân sinh động của văn hóa Việt: đề cao sự liêm chính, nghĩa tình, vị tha và đạo đức công dân. Tư tưởng và hành vi văn hóa trong con người Đại tướng đã tạo dựng hình ảnh một nhà lãnh đạo mẫu mực về đạo đức và lối sống, góp phần lan tỏa giá trị văn hóa dân tộc trong thời đại hiện nay.

Văn hóa đạo đức và nhân văn của Đại tướng Võ Nguyên Giáp được thể hiện không chỉ qua lời nói mà đặc biệt qua cách ông đối nhân xử thế. Là vị tướng tổng chỉ huy các chiến dịch lớn, Đại tướng luôn quán triệt tinh thần “phải giành bằng được chiến thắng ở mức cao nhất đi đôi với việc giảm xuống mức thấp nhất sự hy sinh xương máu của tướng sĩ”8. Trong quan hệ với đồng chí, luôn thể hiện tinh thần tôn trọng tập thể, không độc đoán, lắng nghe và biết khoan dung. Trong cuộc sống đời thường, ông giản dị, gần gũi với Nhân dân, sống khiêm tốn, liêm chính và coi trọng nghĩa tình: “Chính đạo đức mẫu mực và phong cách sống khoan hậu, vị tha của Đại tướng đã làm nên sự lan tỏa sâu rộng trong lòng nhân dânđiều mà không phải nhà lãnh đạo nào cũng có thể đạt được”9. 

Sau chiến tranh, Đại tướng nhiều lần khẳng định văn hóa là nền tảng của phát triển bền vững, coi con người là trung tâm, đạo đức là gốc và sáng tạo là động lực. Ở ông, sự hòa quyện giữa bản sắc dân tộc với tinh thần khai sáng hiện đại đã tạo nên hình mẫu xây dựng con người mới, vừa thấm đẫm truyền thống, vừa có tầm vóc quốc tế. Đại tướng xem văn hóa là nhịp cầu nối giữa các thế hệ, giữa truyền thống và tương lai. Vì vậy, luôn khuyến khích thế hệ trẻ không chỉ học ngoại ngữ, kỹ năng, mà còn phải hiểu lịch sử dân tộc, gìn giữ ngôn ngữ và bồi đắp niềm tự hào dân tộc như những “bức tường mềm” chống lại sự tha hóa văn hóa. Đây là giá trị cốt lõi cần được phát huy trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuyển đổi số, khi bản sắc văn hóa dân tộc đang đứng trước nguy cơ bị phai nhạt.

3. Giá trị bền vững cho công cuộc phát triển đất nước trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc

Những giá trị tư tưởng yêu nước và văn hóa dân tộc của Đại tướng Võ Nguyên Giáp không chỉ là di sản lịch sử mà còn là kim chỉ nam cho sự phát triển của Việt Nam trong giai đoạn hiện nay.

Thứ nhất, tư tưởng yêu nước của Đại tướng Võ Nguyên Giáp là động lực nội sinh cho phát triển bền vững. 

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và cạnh tranh ngày càng gay gắt, yêu cầu cấp thiết của công cuộc phát triển đất nước là khơi dậy nguồn lực bên trong, đặc biệt là lòng yêu nước cội rễ tinh thần của dân tộc Việt Nam. Tư tưởng yêu nước của Đại tướng Võ Nguyên Giáp không dừng ở tinh thần kháng chiến chống ngoại xâm, mà còn là sự tận hiến trọn đời cho độc lập dân tộc, toàn vẹn lãnh thổ và hạnh phúc nhân dân. Từ đó, hình thành một hệ giá trị tinh thần bền vững, truyền cảm hứng cho hôm nay và mai sau. Trong thời đại mới, yêu nước phải được hiện thực hóa bằng hành động cụ thể: phát triển kinh tế, khoa học – công nghệ, bảo vệ chủ quyền số, gìn giữ bản sắc văn hóa. Việc giáo dục lòng yêu nước cho thế hệ trẻ vì vậy trở thành nhiệm vụ chiến lược, tạo động lực nội sinh xây dựng quốc gia vững mạnh về thể chế, giàu văn hóa, tiến bộ về tri thức và kiên cường về bản lĩnh dân tộc. Tư tưởng yêu nước của Đại tướng chính là ngọn đuốc soi đường cho hành trình phát triển trong thế kỷ XXI.

Thứ hai, tinh thần văn hóa dân tộc của Đại tướng Võ Nguyên Giáp là nền tảng bảo vệ bản sắc văn dân tộc và hội nhập thành công.

Văn hóa dân tộc là hồn cốt của một quốc gia, đồng thời là “sức mạnh mềm” trong tiến trình hội nhập và phát triển. Đại tướng Võ Nguyên Giáp không chỉ gắn bó với truyền thống văn hóa Việt Nam mà còn khẳng định văn hóa là yếu tố sống còn của một quốc gia hiện đại. Với ông, văn hóa vừa là sản phẩm tinh thần, vừa là động lực tạo ra sự thống nhất, ổn định và phát triển bền vững. 

Trong kỷ nguyên số, khi các giá trị ngoại lai dễ len lỏi làm phai mờ truyền thống, việc giữ gìn và phát huy văn hóa dân tộc theo tinh thần Đại tướng là yêu cầu cấp thiết. Đó không phải là bảo thủ hay khép kín mà là hội nhập linh hoạt: tiếp nhận tinh hoa nhân loại trên nền giá trị dân tộc, đổi mới sáng tạo nhưng không hòa tan. Văn hóa vững chắc sẽ giúp xã hội phát triển bền vững, con người có cội nguồn tinh thần sâu sắc và sức đề kháng trước tha hóa. Đồng thời, phát triển văn hóa cũng là phương thức phát triển con người toàn diện – điều mà Đại tướng luôn trăn trở và tâm niệm. Trong kỷ nguyên kinh tế tri thức, văn hóa dân tộc cần được tích hợp vào giáo dục, truyền thông và quản lý xã hội để định hình nhân cách, trách nhiệm và năng lực hội nhập cho công dân Việt Nam.

Thứ ba, bài học chiến lược từ tư tưởng và nhân cách của Đại tướng Võ Nguyên Giáp. 

Đại tướng là hình mẫu lãnh đạo toàn diện: thành công về chính trị, quân sự, sâu sắc trong tư tưởng phát triển và triết lý sống. Bài học Đại tướng để lại là: một dân tộc muốn vươn mình mạnh mẽ phải có nền tảng tư tưởng rõ ràng, văn hóa vững chắc và con người làm trung tâm. Sức mạnh quốc gia không chỉ đến từ tiềm lực vật chất, mà quan trọng hơn là bản lĩnh, trí tuệ và lòng trung thành với lý tưởng dân tộc. Trong bối cảnh mới, tư tưởng của Đại tướng có thể được cụ thể hóa thành các chiến lược: khơi dậy khát vọng dân tộc; phát triển khoa học, công nghệ dựa trên nền tảng văn hóa; kiến tạo nhà nước pháp quyền của dân, do dân, vì dân. Đây là sự kết hợp giữa truyền thống và yêu cầu hiện đại, thể hiện tầm nhìn chiến lược bền vững.

Thứ tư, nguồn cảm hứng và sức mạnh tinh thần cho thế hệ trẻ.

Cuộc đời và sự nghiệp của Đại tướng Võ Nguyên Giáp là biểu tượng sống động cho một trí thức lớn, người đã vượt qua thử thách bằng niềm tin sắt đá, tinh thần bất khuất và ý chí quật cường. Từ cậu học sinh giàu khát vọng, người thầy dạy sử tận tụy đến vị tướng huyền thoại, mỗi chặng đường của ông đều thấm đẫm lòng yêu nước, tinh thần học hỏi không ngừng và cống hiến trọn đời. Hành trình ấy gửi gắm thông điệp mạnh mẽ: tuổi trẻ không chỉ là giai đoạn nuôi dưỡng lý tưởng, mà còn là thời điểm hành động, sáng tạo và bứt phá vì tương lai đất nước. Tiếp nhận di sản của Đại tướng không chỉ dừng ở tưởng niệm, mà phải biến thành hành động thiết thực trong học tập, khởi nghiệp, rèn luyện bản lĩnh chính trị, đấu tranh với cái xấu, bảo vệ lẽ phải và giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc.

Thứ năm, xây dựng chiến lược phát triển dựa trên giá trị truyền thống kết hợp đổi mới sáng tạo.

Một thông điệp lớn từ tư tưởng Đại tướng Võ Nguyên Giáp là kết hợp nhuần nhuyễn truyền thống và đổi mới sáng tạo. Ông luôn khẳng định: không bảo thủ, không giáo điều mà phải biết kế thừa tinh hoa dân tộc để phục vụ phát triển đất nước. Quan điểm này đặc biệt có ý nghĩa trong bối cảnh Việt Nam hiện nay: quốc gia cần chiến lược phát triển có bản sắc riêng song vẫn theo kịp bước thời đại. Truyền thống không chỉ là di sản quá khứ mà còn là “vốn liếng tinh thần” để đất nước khẳng định vị thế tương lai. Những giá trị như đại đoàn kết dân tộc, đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, văn hóa làng xã, tính kiên cường và sáng tạo cũng như những kinh nghiệm chính trị, quân sự được hun đúc trong kháng chiến cần được “chuyển hóa” thành nội dung chiến lược trong giáo dục, quản trị quốc gia, phát triển công nghệ và hội nhập quốc tế. Tuy nhiên, truyền thống chỉ phát huy sức sống khi được làm mới bằng tư duy sáng tạo và hành động cụ thể. Do đó, chiến lược phát triển đất nước hôm nay không thể chỉ là kỹ trị mà phải là sự tổng hòa của kinh tế tri thức, văn hóa dân tộc và đổi mới sáng tạo dựa trên nền tảng giá trị Việt Nam.

4. Kết luận

Tư tưởng yêu nước và tinh thần văn hóa dân tộc của Đại tướng Võ Nguyên Giáp là di sản tinh thần vô giá, vừa góp phần làm nên những chiến công oanh liệt, vừa định hướng cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hôm nay. Những giá trị ấy khơi dậy sức mạnh nội sinh, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân và nuôi dưỡng khát vọng phát triển phồn vinh, hạnh phúc. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuyển đổi số, tư tưởng của Đại tướng trở thành nền tảng giúp đất nước hội nhập mà không hòa tan, đổi mới mà vẫn giữ vững bản sắc. Đây cũng là nguồn cảm hứng mạnh mẽ cho thế hệ trẻ rèn luyện bản lĩnh, trí tuệ và tinh thần trách nhiệm với Tổ quốc. Việc đưa những giá trị ấy vào giáo dục, chính sách phát triển và chiến lược hội nhập sẽ góp phần hiện thực hóa khát vọng xây dựng một Việt Nam hùng cường. Đại tướng Võ Nguyên Giáp trở thành huyền thoại của lịch sử và là “ngọn đuốc tinh thần” soi sáng con đường đi tới tương lai của dân tộc.

Chú thích:

1, 2, 5, 6. Võ Nguyên Giáp (2005). Với toàn Đảng, toàn dân và toàn quân. H. NXB Quân đội nhân dân, tr. 18, 62, 72, 34.

3, 7. Nguyễn Thế Kỷ (2014). Đại tướng Võ Nguyên Giáp – Một nhân cách lớn, một trí tuệ lớn. H. NXB Thông tin và Truyền thông, tr. 122, 75.

4. Nguyễn Khắc Huỳnh (2013). Võ Nguyên Giáp – Cuộc đời và sự nghiệp. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr.89.

8. Võ Nguyên Giáp vị tướng vì hòa bình, người học trò xuất sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh. H. NXB Thời Đại, 2013, tr. 281.

9. Trần Đức Cường (2014). Nhớ Đại tướng Võ Nguyên Giáp. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật.

Tài liệu tham khảo: 

1. Bộ Quốc Phòng – Ban Tuyên giáo Trung ương – Văn phòng Chính phủ – Tỉnh ủy Quảng Bình (2021). Đại tướng, Tổng Tư lệnh Võ Nguyên Giáp – Một tài năng quân sự xuất chúng, nhà lãnh đạo có uy tín lớn của cách mạng Việt Nam. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật.

2. Võ Nguyên Giáp (2006). Tổng tập hồi ký, H. NXB Quân đội nhân dân.

3. Vũ Trọng Lâm (2024). Võ Nguyên Giáp vị tướng của nhân dân (xuất bản lần thứ hai có chỉnh sửa). H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật.

4. Trần Trọng Trung (2021). Võ Nguyên Giáp – Danh tướng thời đại Hồ Chí Minh. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật.

5. Võ Nguyên Giáp – Vị Đại tướng huyền thoại. https://tapchicongsan.org.vn/web/guest/ky-nguyen-moi/-/2018/823941/view_content

NCS, ThS. Huỳnh Minh Vương
Trường Đại học Tài chính – Marketing