Nguyễn Ái Quốc sáng lập hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên và tờ báo Thanh niên

Nguyễn Ái Quốc sáng lập hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên và tờ báo Thanh niên

• Bởi Tuyên giáo Tỉnh ủy Khánh Hòa
• 23/06/2025 04:44:05
• 28 lượt xem
• 0 lượt thích
• 0 bình luận

1. Thành lập Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên

Trong những thập niên đầu thế kỷ XX, Quảng Châu (Trung Quốc) là nơi có điều kiện thuận lợi để tuyên truyền và phát triển tổ chức cách mạng Việt Nam. Sau thời gian học tập nghiên cứu ở Liên Xô, Nguyễn Ái Quốc đề xuất Quốc tế Cộng sản (QTCS) cho về Quảng Châu hoạt động. Ngày 25-9-1924, Ban Chấp hành QTCS đồng ý cử Nguyễn Ái Quốc về Quảng Châu làm việc, với tư cách phóng viên thường trú của hãng thông tấn Nga Rosta tại Quảng Châu.

Tháng 10-1924, từ ga xe lửa Iaroslav, Moskva, Nguyễn Ái Quốc lên tàu đến Vladivostok. Tại đây, Người được đại diện của QTCS đón về nghỉ ở khách sạn Veksan nằm trên đường chính của thành phố để chờ lên chuyến tàu hàng Liên Xô đi Quảng Châu. Ngày 11-11-1924, sau hơn một tháng hành trình, Nguyễn Ái Quốc đặt chân đến Quảng Châu, đúng lúc ở Trung Quốc, Quốc dân Đảng chủ trương liên minh với Đảng Cộng sản và nước Nga Xô viết, ủng hộ phong trào công nhân và nông dân. Vì vậy, nhiều nhà hoạt động nổi tiếng của Đảng Cộng sản Trung Quốc như Lý Đại Chiêu, Cù Thu Bạch được Đại hội lần thứ nhất của Quốc dân Đảng bầu vào Ban Chấp hành Trung ương. Đại hội cũng cử Borodin làm cố vấn chính trị của Quốc dân Đảng và lập một Ủy ban do Liêu Trọng Khải đứng đầu để tổ chức ra trường quân sự trên đảo Hoàng Phố ở cửa sông Châu Giang nhằm đào tạo lực lượng vũ trang cách mạng theo kiểu Hồng quân Liên Xô. Theo gợi ý của Manuilski, Nguyễn Ái Quốc đã tìm cách đến gặp ngay Borodin. Lúc đó các báo ở Quảng Châu thường đăng việc tuyển dụng phiên dịch cho phái đoàn Liên Xô. Vì biết các thứ tiếng Pháp, Anh, Trung, Nga nên Nguyễn Ái Quốc cầm một tờ Quảng Châu nhật báo đến trụ sở phái đoàn Borodin và đã được nhận ngay vào làm (Borodin và Nguyễn Ái Quốc đã quen biết nhau từ tháng 7-1923 khi cùng ở trong khu nhà tập thể của các cán bộ công tác tại QTCS). Ngày 12-11-1924, Nguyễn Ái Quốc lấy tên Lu gửi thư về Moskva: “Để báo cho đồng chí biết rằng tôi đã đến đây hôm qua và đang ở nhà đồng chí Borodin với 2 hoặc 3 đồng chí Trung Quốc” với địa chỉ liên lạc là: Hãng thông tấn Rosta, Quảng Châu, Trung Quốc1. Một tháng sau, Nguyễn Ái Quốc gửi thư về QTCS báo cáo: “Trong lúc này, tôi là một người Trung Quốc chứ không phải là người An nam và tên tôi là Lý Thụy chứ không phải là Nguyễn Ái Quốc”2. Nguyễn Ái Quốc - Lý Thụy sinh sống và làm việc trong biệt thự của Borodin (biệt thự họ Bào). Đây là một ngôi nhà hai tầng màu xám có vườn hoa, trông ra phố và đối diện với trụ sở Ban Chấp hành Quốc dân Đảng. Trên gác là phòng ở của gia đình Borodin, dưới nhà có phòng làm việc và phòng ở của các nhân viên giúp việc và phiên dịch. Tổng cộng có 10 người sống trong biệt thự, chủ yếu là người Trung Quốc, người Nga; chỉ có Nguyễn Ái Quốc là người Việt Nam. Trương Thái Lôi phụ trách phòng phiên dịch đồng thời là cố vấn, người giúp việc của Borodin. Ở Quảng Châu, Borodin có uy tín rất lớn và dày dạn kinh nghiệm hoạt động. Nguyễn Ái Quốc thường được Borodin góp ý những điều cần thiết và giúp đỡ hiệu quả trong quá trình tiến hành công tác tư tưởng chính trị và tổ chức Việt kiều yêu nước ở miền Nam Trung Quốc.

Với mục đích để tuyên truyền chủ nghĩa Mác-Lênin, phong trào cách mạng thế giới về nước và tổ chức một tổ bí mật nên ngay sau khi đến Quảng Châu, Nguyễn Ái Quốc đã viết thư cho Tổng thư ký Quốc tế nông dân, đề nghị: “đồng chí vui lòng gửi cho tôi tất cả mọi tài liệu mà đồng chí có thể có như các báo, các tuyên ngôn, v.v.. Tôi sẽ đảm nhiệm thu xếp với các đồng chí chúng ta ở đây để phổ biến chúng”3. Đồng thời, Nguyễn Ái Quốc đã tìm gặp những thanh niên Việt Nam yêu nước trong tổ chức Tâm Tâm Xã (đây là nhóm thanh niên cấp tiến của tổ chức Việt Nam Quang phục Hội, là đồng chí của liệt sĩ Phạm Hồng Thái). Nguyễn Ái Quốc đã thuyết phục những thanh niên này lựa chọn con đường cách mạng đúng đắn, mà công việc đầu tiên là tiến hành mở lớp huấn luyện chính trị cho những thanh niên yêu nước và cách mạng này. Ngày 22-12-1924, Nguyễn Ái Quốc viết thư cho cán bộ Ban Phương Đông của QTCS thông báo: “Tôi đã tìm thấy ở đây vài người Đông Dương mà với họ, tôi hy vọng làm được việc gì đó” và đề nghị: “chỉ thị cho những đồng chí người Nga ở đây cũng nhận trách nhiệm về các công việc của Đông Dương, bởi vì một mình tôi không thể làm nhiều được”4. Ngày 19-2-1925, Nguyễn Ái Quốc gửi thư cho Đoàn Chủ tịch QTCS thông báo: “Chúng tôi đã lập một nhóm bí mật gồm 9 hội viên, trong đó có: 2 người đã được phái về nước, 3 người ở tiền tuyến (trong quân đội của Tôn Dật Tiên), 1 người đang đi công cán quân sự (cho Quốc dân Đảng). Trong số hội viên đó, có 5 người đã là đảng viên dự bị của Đảng Cộng sản. Chúng tôi còn có 2 đoàn viên dự bị của Đoàn Thanh niên Cộng sản Lênin”5. Lúc này, Nguyễn Ái Quốc đã nghĩ đến việc thành lập một hội bí mật, trong hội có nhóm cộng sản làm nòng cốt để chuẩn bị cho một đảng cộng sản tương lai. Người đã trao đổi, bàn bạc, với các thành viên tổ chức Tâm Tâm Xã và được sự giúp đỡ của Khu ủy Quảng Đông Đảng Cộng sản Trung Quốc cùng nhiều đồng chí trong Đảng Cộng sản Trung Quốc, tháng 6-1925, Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên được thành lập. Trụ sở của Tổng bộ Hội ở số nhà 13 và 13B đường Văn Minh, Quảng Châu. Mục đích, tôn chỉ của Hội là: “Hy sinh tính mệnh, quyền lợi, tư tưởng để làm cuộc cách mệnh dân tộc (đập tan bọn Pháp và giành lại độc lập cho xứ sở) rồi sau đó làm cách mệnh thế giới”6. Những mục tiêu này được cụ thể hóa trong bản Điều lệ Hội, đó là: Thành lập chính phủ nhân dân; Áp dụng những nguyên tắc tân kinh tế chính sách; Đoàn kết với các giai cấp vô sản của tất cả các nước… Điều kiện kết nạp Hội không yêu cầu cụ thể về thành phần xuất thân, mà chỉ không cho gia nhập Hội những đối tượng tay chân của Pháp, kẻ thù của nhân dân, bọn nghiện thuốc phiện, bọn rượu chè, cờ bạc. Từ khi thành lập đến tháng 6-1927, hệ thống tổ chức của Hội phát triển khắp Bắc - Trung - Nam (Việt Nam). Trong báo cáo của Nguyễn Ái Quốc với QTCS đã nói rõ kết quả và hoạt động của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên: “Chúng tôi đã có thể: 1) Đưa 75 thanh niên An Nam đến học ở Trường Tuyên truyền do chúng tôi tổ chức ở Quảng Châu, 2) Xuất bản 3 tờ tuần báo nhỏ, 3) Phái những người tuyên truyền vừa mới được đào tạo về Xiêm, Trung Kỳ, Bắc Kỳ và Nam Kỳ, 4) Thành lập một liên đoàn cách mạng do một uỷ ban gồm 5 uỷ viên ở Quảng Châu lãnh đạo, liên đoàn đã bắt rễ khắp nơi trong tất cả các xứ Đông Dương”7. Sự ra đời của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên đã thúc đẩy việc truyền bá  chủ nghĩa Mác - Lênin, phong trào công nhân kết hợp với phong trào yêu nước ở Việt Nam, dẫn đến sự thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam vào đầu năm 1930.

Cùng với việc tổ chức các lớp huấn luyện cách mạng, Nguyễn Ái Quốc đã tổ chức hệ thống đường dây liên lạc với trong nước để đưa đón thanh niên từ Việt Nam sang Quảng Châu huấn luyện, dựa vào các trạm giao thông đưa người xuất dương đã có của Tâm Tâm Xã. Các tuyến đường đưa đón này gồm: Bangkok - Quảng Châu; Móng Cái - Quảng Châu; Lạng Sơn - Long Châu - Nam Ninh - Quảng Châu; Tuyến giao thông trên các tàu buôn của các nước chạy đường Sài Gòn - Hải Phòng – Hồng Kông - Thượng Hải; Ngoài ra, Nguyễn Ái Quốc còn sử dụng cả hệ thống giao thông của hãng Rosta. Địa điểm mở lớp huấn luyện chính trị được tổ chức tại số nhà 13 và 13B (trụ sở Tổng bộ Hội). Tầng dưới là cửa hàng buôn bán tạp hóa, lớp học được đặt trên tầng 3 nhà số 13, còn tầng 3 nhà số 13B là chỗ ăn, ở của học viên. Trước cửa nhà có gắn biển “Chính trị đặc biệt huấn luyện Ban” bằng chữ Hán. Chương trình huấn luyện cơ bản gồm có các nội dung: Cách mạng là gì? Các loại chủ nghĩa? Quốc tế cộng sản là gì? Các chính thể? Các tổ chức quốc tế? Các tổ chức công hội… Giảng viên chính là đồng chí Vương (bí danh của Nguyễn Ái Quốc), Hồ Tùng Mậu, Lê Hồng Sơn, bà Liêu Trọng Khải, vợ chồng Borodin, ngoài ra còn có Chu Ân Lai, Lý Phú Xuân, Trần Diên Niên... Các bài giảng của Nguyễn Ái Quốc sau được tập hợp lại thành cuốn sách Đường Kách mệnh. Ngoài phần học lý thuyết, các học viên còn phải thực hành tập diễn thuyết, tập giảng bài, tập vận động, giải thích một vấn đề chính trị cho người khác nghe và dẫn dắt người nghe. Sau các giờ trên lớp, học viên được đi tham quan thực tế các cơ sở các mạng ở Quảng Châu, thăm nghĩa trang Hoàng Hoa Cương - nơi có mộ 72 liệt sĩ đã hy sinh trong cách mạng Tân Hợi và mộ liệt sĩ Phạm Hồng Thái. Từ khi khai trương cho đến khi kết thúc các lớp huấn luyện ở Quảng Châu, đã đào tạo được tổng số 75 học viên (lớp thứ nhất gồm 10 người học từ đầu năm 1926; lớp thứ hai gồm 15 người học từ tháng 9-1926; lớp thứ ba gồm 50 người, học từ cuối 1926  đến tháng 2-1927)8. Đầu năm 1926, đường dây liên lạc của Hội đã đưa 8 thiếu niên Việt Nam là con em các nhân sĩ yêu nước chống Pháp đến Quảng Châu, Nguyễn Ái Quốc rất quan tâm đến những em này, trong đó có Lý Tự Trọng (tức Lê Văn Trọng) và Lý Chí Thông (tức Hoàng Nam, sau này hoạt động cách mạng và định cư tại Quảng Châu). Người đã liên hệ với Khu ủy Quảng Đông để các em vào học miễn phí tại trường Trung Sơn9.

2. Báo Thanh Niên - Hoạt động và đóng góp với cách mạng Việt Nam

Nhằm mục đích tuyên truyền, cổ động một cách có hệ thống và toàn diện cho phong trào cách mạng Việt Nam và khẳng định sự hiện diện của một tổ chức chính trị, Nguyễn Ái Quốc và Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên quyết định cho ra đời báo Thanh Niên. Số báo đầu tiên ra ngày 21-6-1925. Tờ báo này lúc đầu chỉ dùng để phân phối cho các học viên của Hội, coi như tài liệu học tập, nhưng sau đó được gửi về trong nước để tuyên truyền mà đối tượng chính là những người Việt Nam biết chữ quốc ngữ. Thông thường mỗi số có hai hoặc bốn trang, khổ giấy 18 x 24 cm, trên trang nhất có tên bằng chữ quốc ngữ và chữ Hán; bên trái tờ báo có hình ngôi sao năm cánh, ở giữa ghi số báo, còn ngày tháng ra báo in dưới tên báo. Nguyễn Ái Quốc và các hội viên tự viết, vẽ, trình bày và đề xuất phương pháp cải tiến chữ quốc ngữ như: Z thay cho D, D thay cho Đ, F cho Ph, K cho C... Báo được viết bằng bút sắt nhọn trên giấy sáp và in ronero nên cũng chỉ được 100 bản rõ nét, nhưng cách rút gọn và cải tiến chữ gây một ấn tượng đổi mới và cách mạng độc đáo mà chỉ riêng tờ Thanh Niên mới có. Báo có các chuyên mục: xã hội, bình luận, tân văn, vấn đáp, thơ ca, phê bình, trả lời bạn đọc... Nhiều hình thức văn phong khác nhau được sử dụng trong nội dung bài báo như: ca dao, tục ngữ, thành ngữ quen thuộc, lối nói ví von,…

Nguyễn Ái Quốc là cây bút chính và là linh hồn của tờ báo, Người giải thích về cách viết của báo:  “Lối hành văn giản dị, chính xác hơn hẳn cái lối hành văn rườm rà, hoa mỹ. Ngôn ngữ chúng ta còn nghèo, khi nói chúng ta phải vay mượn nhiều từ ngữ nước ngoài, nhất là từ ngữ Trung quốc. Tôi nghĩ rằng, lạm dụng từ ngữ Trung Quốc chỉ làm cho văn thêm khó hiểu, trừ những từ thông dụng. Tác phẩm để tuyên truyền phải là một tác phẩm ai đọc cũng hiểu được”10. Báo ra được một thời gian thì Nguyễn Ái Quốc chọn lọc lại theo chuyên đề, in thành tập sách nhỏ để phục vụ công tác tuyên truyền giáo dục sâu rộng hơn. Báo Thanh Niên dự kiến xuất bản hàng tuần, nhưng do những khó khăn khách quan và tài chính nên xuất bản không đều kỳ. Báo Thanh Niên hoạt động đến năm 1930 thì ngừng hoạt động. Trong những năm 2025-1930, báo Thanh Niên đã xuất bản được gần 300 số, trong đó: Nguyễn Ái Quốc phụ trách trực tiếp từ số 1, ra ngày 21-6-1925 đến số 88 ra ngày 17-4-1927. Sau chính biến của Tưởng Giới Thạch, Nguyễn Ái Quốc rời Quảng Châu nhưng báo Thanh Niên tiếp tục xuất bản đến ngày 14-2-1930 với 202 số11.

Báo Thanh Niên là tờ báo cách mạng đầu tiên đề cập những vấn đề cơ bản về lý luận, phương pháp tổ chức và hành động cách mạng. Vì vậy, những số báo đầu tiên đăng tải những bài viết nêu bật tinh thần đoàn kết dân tộc, nhấn mạnh lòng yêu nước, ý chí đấu tranh giành độc lập của nhân dân Việt Nam qua lịch sử hàng nghìn năm của dân tộc. Tờ báo đăng tải những bài viết của Nguyễn Ái Quốc về các vấn đề cơ bản của công tác xây dựng Đảng, tư cách người cộng sản: Muốn kách mệnh thành công thì chúng ta phải hỏi đảng kách mệnh của chúng ta tổ chức đã vững bền chưa? Pháp luật trong đảng đã nghiêm ngặt chưa? Kế hoạch kách mệnh đã nghiêm ngặt chưa? Chủ nghĩa đã đúng chưa? Đảng viên đã huấn luyện chưa? Đã đồng tâm đồng lực chưa? Đã hết lòng hy sinh chưa? (Số 61, ngày 18-1-1926). Tờ báo cũng mở mục từ điển cách mạng cho quần chúng làm quen dần với danh từ thuật ngữ trên các lĩnh vực chính trị, kinh tế, xã hội. Những thuật ngữ này còn phản ánh tư duy sáng tạo độc đáo của Nguyễn Ái Quốc như định nghĩa: Kách mệnh là phá cái cũ đổi ra cái mới, phá cái xấu đổi ra cái tốt. Bên cạnh đó, báo còn có những kết luận, bình luận rất sâu cay về những việc làm xấu xa của thực dân, đế quốc. Báo kêu gọi đồng bào đứng lên đấu tranh chống lại những hành động vô nhân đạo của chính quyền thực dân: “Đồng bào ơi, mau mau dậy cứu lấy nòi!” (Số 66 ngày 24-10-1926). Báo in xong, Nguyễn Ái Quốc cho chuyển đến Thượng Hải, Hồng Kông để nhờ các hệ thống giao liên trên các tàu thủy đưa về nước với số lượng nhiều hơn và cũng giữ được bí mật cho cơ quan phát hành. Khi báo về Việt Nam, nội dung của báo còn được các cơ sở trong nước chép tay hoặc in lại thành nhiều bản để phổ biến một cách rộng rãi hơn. Do ảnh hưởng của tờ báo nên mật thám Pháp ở Đông Dương tiến hành tịch thu, tiêu hủy nhưng không ngăn cản được những nội dung tờ báo truyền tải đến các cơ sở cách mạng và quần chúng yêu nước. Việc liên lạc giữa báo Thanh Niên với hệ thống tổ chức Hội ở Thái Lan cũng như trong nước và quan hệ quốc tế được duy trì tốt. Báo Tiếng Dân xuất bản ở Huế, số 118, ngày 3-10-1928 đã được chuyển đến ban biên tập báo Thanh Niên; Báo Thanh Niên số 158, ngày 28-10-1928 có bài viết nhắc lại cuộc đình công của 400 công nhân đăng trên báo Tiếng Dân, cùng với những vấn đề đặt ra cho báo Tiếng Dân về tổ chức và đấu tranh của công nhân. Báo L'Humanité của Đảng Cộng sản Pháp cũng được gửi đến Tổng bộ Hội Thanh niên; báo Thanh Niên số 187, ngày 5-8-1929, nói về báo L'Humanité ngày 12-7-1929.

Báo Thanh Niên là tờ báo tiếng Việt đầu tiên của giai cấp vô sản và cách mạng Việt Nam và là tờ báo đầu nguồn của báo chí cách mạng Việt Nam. Tờ báo đã góp phần mở đầu sự nghiệp đổi mới tư tưởng chính trị, phương pháp cách mạng và phong cách báo chí của Việt Nam. Báo Thanh niên đã chuẩn bị xuất sắc cho sự ra đời của một chính đảng Mác - Lênin ở Việt Nam, mặt khác báo cũng là một điển hình mẫu mực về nội dung, cách trình bày, văn phong, phát hành, tuyên truyền... Sự thành công của tờ báo có đóng góp lớn lao và quan trọng của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc - Chủ tịch Hồ Chí Minh.

* Nguyên Phó Giám đốc Khu Di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch
** Trường Đại học Văn hoá nghệ thuật quân đội 

Ngày nhận: 12-5-2025; ngày thẩm định, đánh giá: 10-6-2025; ngày duyệt đăng: 19-6-2025

1, 2. Hồ Chí Minh biên niên tiểu sử, Nxb CTQG, H, 2016, T. I, tr 232, 236

3, 4, 5, 7. Hồ Chí Minh Toàn tập, Nxb CTQG, H, 2011, T. 2, tr. 1, 17, 152, 161

6. Ban nghiên cứu lịch sử Đảng Trung ương: Các tổ chức tiền thân của Đảng, H, 1977, tr. 82

8, 10. Song Thành (chủ biên): Nguyễn Ái Quốc ở Quảng Châu, Nxb CTQG, H, 1998, tr. 201, 117

9. Hội Hữu nghị nhân dân tỉnh Quảng Đông, Bảo tảng Lịch sử cách mạng Quảng Đông, Viện Khoa học xã hội Quảng Tây: Hồ Chí Minh với Quảng Đông – Hồng Kông, Nxb Tri thức thế giới, H, 2010, tr. 11

11. Có ý kiến cho rằng báo ra 208 số, số cuối cùng tháng 5-1930.

ĐỖ HOÀNG LINH*
ThS TẠ THỊ OANH**