Tư tưởng Hồ Chí Minh về tinh gọn bộ máy các cơ quan nhà nước

Tư tưởng Hồ Chí Minh về tinh gọn bộ máy các cơ quan nhà nước

• Bởi Tuyên giáo Tỉnh ủy Khánh Hòa
• 12/03/2025 07:28:29
• 38 lượt xem
• 0 lượt thích
• 0 bình luận

1. Đặt vấn đề

Tư­ t­ưởng Hồ Chí Minh về xây dựng Nhà nước của dân, do dân, vì dân là sự vận dụng sáng tạo, phát triển lý luận về xây dựng nhà n­ước của chủ nghĩa Mác – Lênin và kế thừa có chọn lọc truyền thống tốt đẹp của dân tộc; tiếp thu tinh hoa nhân loại về vấn đề xây dựng Nhà n­ước pháp quyền. Nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng nhà nước của dân, do dân, vì dân là một nội dung quan trọng, là cơ sở phát huy quyền làm chủ của Nhân dân, dưới sự lãnh đạo của Đảng. Tr­ước yêu cầu của sự nghiệp đổi mới đất nư­ớc, t­ư t­ưởng Hồ Chí Minh tiếp tục soi đ­ường cho việc tổ chức, hoàn thiện Nhà n­ước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong sạch, vững mạnh, góp phần thúc đẩy xã hội phát triển, thực hiện thắng lợi mục tiêu: “Dân giàu, n­ước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”.

2. Những nội dung cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh về tinh gọn bộ máy trong hệ thống chính trị

Quan niệm về một nhà nước kiểu mới của dân, do dân, vì dân đã hình thành rất sớm trong suốt quá trình hoạt động cách mạng của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Người đã vận dụng sáng tạo quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin về Nhà nước và Nhà nước xã hội chủ nghĩa, tiếp thu kinh nghiệm xây dựng Nhà nước của các triều đại và tư duy sáng tạo từ hoạt động thực tiễn cách mạng. Chủ tịch Hồ Chí Minh là người khởi xướng và đặt nền móng cho việc tổ chức bộ máy nhà nước tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, Nhà nước của dân, do dân, vì dân.

Một là, trong tư tưởng Hồ Chí Minh, việc tinh gọn bộ máy trong toàn hệ thống chính trị luôn đi liền với vấn đề tiết kiệm chi phí, chống lãng phí, chống quan liêu, cửa quyền. Người chỉ rõ: “Giản chính – Chính quyền và đoàn thể tìm mọi cách để giảm bớt những cơ quan và những nhân viên không cần thiết để tiết kiệm sức người và của, để thêm sức vào việc sản xuất. Đồng thời, tìm mọi cách để nâng cao năng suất của những nhân viên và các cơ quan”1.

Hai là, khi bàn về tinh, gọn bộ máy hệ thống chính trị, Hồ Chí Minh nhấn mạnh: “… tổ chức còn kềnh càng, thừa người, phải sắp xếp cho gọn gàng, hợp lý, mọi người đều có công việc thiết thực, những người thừa phải đưa đi chỗ thiếu, những người ở lại phải thi đua nâng cao năng suất của mình. Thế là tinh, gọn, tinh là năng suất lên cao, làm cho mau, cho tốt, giản là vừa phải, không kềnh càng, tránh hình thức”2. Hay có lần, Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Về biên chế – từ các bộ, các ngành và các địa phương, bộ máy đều quá cồng kềnh và càng ngày càng phình ra. Vì vậy mà sinh ra quan liêu, lãng phí”3. Tư tưởng Hồ Chí Minh về tinh, gọn bộ máy hệ thống chính trị là nền tảng tư tưởng và kim chỉ nam cho Đảng, Nhà nước kế thừa, phát huy, vận dụng và phát triển sáng tạo trong xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa hiện nay.

Ba là, Người chỉ ra lý do cần thiết phải làm mạnh mẽ và triệt để vấn đề tinh, gọn bộ máy hệ thống chính trị là: (1) Nhằm xây dựng cơ quan nhà nước hoạt động ngày càng có hiệu lực, hiệu quả, mang lại lợi ích cho đất nước; (2) Tránh được hiện tượng rườm rà, cồng kềnh trong các hoạt động của bộ máy hệ thống chính trị, thực hiện chủ trương nhanh, gọn và tiện lợi; (3) Góp phần giảm bớt chi phí ngân sách cho Nhà nước và mang lại lợi ích thiết thực cho Nhân dân, tránh phiền hà, sách nhiễu, nhũng nhiễu Nhân dân.

Chủ tịch Hồ Chí Minh quan niệm, xây dựng bộ máy tinh, gọn, hoạt động có hiệu lực, hiệu quả phải là một nhà nước có ít bộ, ngành nhưng bù lại hoạt động mang lại hiệu quả cao hơn. Người luôn chăm lo, quan tâm đến công tác xây dựng và hoàn thiện bộ máy hệ thống chính trị, làm cho bộ máy hoạt động vừa hiệu quả, vừa nhịp nhàng, vừa tiện lợi. Khi được các nhà báo hỏi về sự cần thiết của việc tinh, gọn các bộ, các cơ quan ngang bộ, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã trả lời rất rõ ràng, ngắn gọn: “Vì nước mình nhỏ nên không cần nhiều bộ”4. Người không chỉ quan tâm, chăm lo xây dựng các cơ quan tổ chức của trung ương mà còn thiết lập bộ máy hành chính ở nhiều địa phương có tổ chức rất gọn nhẹ nhưng chức năng hoạt động hiệu quả trên cơ sở lấy chất lượng làm cốt, bảo đảm yếu tố thông suốt từ trung ương đến địa phương, giảm thiếu tối đa các khâu trung gian, tầng, nấc. Người chỉ rõ: “Ủy ban nhân dân (làng, huyện, tỉnh, thành phố) là hình thức chính phủ trong các địa phương… ủy ban có từ 5 đến 7 người”5.

Bốn là, Chủ tịch Hồ Chí Minh là người hiểu rất rõ về thực tiễn của đất nước, vì vậy, việc tiết kiệm tiền của, ngân sách trong vận hành bộ máy các cơ quan nhà nước là yêu cầu cấp thiết nhằm góp phần giảm tối đa ngân sách nhà nước. Theo quan điểm của Người, chỉ để lại những bộ, cơ quan thực sự cần thiết trong công tác quản lý xã hội, còn lại đều phải tiến hành tinh, gọn, tránh cồng kềnh, lãng phí. Người chỉ rõ, việc tinh gọn phải diễn ra trong toàn bộ hệ thống chính trị chứ không chỉ trong các cơ quan hành chính: “Các cơ quan chính quyền và đoàn thể, các cơ quan kinh tế và các ủy ban cần phải nâng cao năng suất, giảm bớt số người (tinh, gọn)…”6. Theo Người: “Thực hành chấn chỉnh biên chế để bớt sự đóng góp cho dân và thêm lực lượng vào công việc tăng gia sản xuất”7.

Năm là, với tinh thần muốn tốt thì phải cắt bỏ, muốn phát triển thì phải tinh gọn bộ máy. Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn tìm mọi cách để nâng cao tính tích cực, nâng cao hiệu suất và chất lượng hoạt động của bộ máy trong hệ thống chính trị gắn liền với nâng cao chất lượng làm việc của đội ngũ cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức.

Nhiều giải pháp đã được Đảng, Nhà nước và Chủ tịch Hồ Chí Minh đề ra nhằm tinh gọn bộ máy hệ thống chính trị: (1) Để có một bộ máy thực sự tinh, gọn, hoạt động có hiệu lực, hiệu quả, đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức, những người lãnh đạo, quản lý của các ban, bộ ngành, những người hưởng lương phải nhận thức sâu sắc, đầy đủ về yêu cầu, sự cần thiết của việc tinh, gọn biên chế bộ máy. Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Phải nhớ rằng: Dân đã lấy tiền mồ hôi nước mắt để trả lương cho ta trong những thì giờ đó. Ai lười biếng tức là lừa gạt dân”8. (2) Cần xác định, sắp xếp một bộ máy khoa học, sử dụng nhân lực một cách hiệu quả. Người chỉ rõ: “Tổ chức phải gọn gàng. Nhiệm vụ của mỗi bộ phận, mỗi người phải quy định rõ ràng. Các cấp và các cán bộ lãnh đạo phải giúp đỡ và đôn đốc thường xuyên, phải kiểm tra chặt chẽ”9.

3. Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh thực hiện cách mạng tinh gọn bộ máy của hệ thống chính trị

Qua thực tiễn 7 năm thực hiện Nghị quyết số 18-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XII), việc sắp xếp tổ chức, bộ máy đã mang lại kết quả tích cực, sau sắp xếp đã giảm các tổ chức có chức năng, nhiệm vụ tương đồng; giải thể những tổ chức hoạt động không còn phù hợp; cơ cấu lại đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức phù hợp với yêu cầu. Các cơ quan trong tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị đã xây dựng, lựa chọn phương án tối ưu, kế hoạch sắp xếp, điều chỉnh theo hướng giảm tổ chức bộ máy ở những cơ quan, đơn vị, giảm biên chế để tạo điều kiện thuận lợi nhất trong thực hiện các nhiệm vụ, hướng tới giảm khâu trung gian phục vụ Nhân dân đạt kết quả cao nhất, xứng đáng là người đầy tớ, là công bộc của Nhân dân.

Việc sắp xếp, bố trí cán bộ được thực hiện nghiêm túc, thận trọng, khoa học, chặt chẽ; bảo đảm dân chủ, công khai, minh bạch, có nguyên tắc, có tiêu chí, phù hợp với tình hình thực tế của đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức và yêu cầu nhiệm vụ của từng cơ quan, đơn vị. Tổng Bí thư Tô Lâm khi đề cập vấn đề tinh, gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị đã khẳng định, đây là nhiệm vụ đặc biệt quan trọng, là cuộc cách mạng, là vấn đề khó, thậm chí sẽ có cả những trở lực quyết liệt; đồng thời nhấn mạnh: “Tuy nhiên, chúng ta vẫn phải tiến hành vì muốn có một cơ thể khoẻ mạnh, đôi khi chúng ta phải “uống thuốc đắng”, phải chịu đau để “phẫu thuật khối u”10.

Theo kết quả điều tra dư luận xã hội do Ban Tuyên giáo Trung ương và Cổng Thông tin điện tử Chính phủ tiến hành mới đây, tuyệt đại đa số ý kiến người dân và bạn bè quốc tế đều ngưỡng mộ, bày tỏ sự đồng tình, ủng hộ và tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng trong việc tinh, gọn bộ máy của hệ thống chính trị. Đó chính là cơ sở không thể chối cãi để phủ nhận những luận điệu xuyên tạc, bôi nhọ của các thế lực thù địch đối với Đảng, Nhà nước và Nhân dân.

Hiện nay, đất nước đang đứng trước những thời cơ, vận hội vô cùng to lớn để bứt phá, tự tin bước vào kỷ nguyên mới – kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, để củng cố hơn nữa niềm tin của các tầng lớp nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng, nâng cao uy tín của đội ngũ cán bộ, đảng viên, tạo cơ sở khoa học để làm thất bại các luận điệu xuyên tạc, phản động của kẻ thù, một số nhiệm vụ, giải pháp được Đảng và Nhà nước xác định cần tập trung như:

Thứ nhất, cần làm tốt công tác giáo dục, rèn luyện đội ngũ cán bộ, đảng viên gắn với nâng cao hiệu quả thực hiện chủ trương tinh, gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị.

Những kết quả trong sự phát triển vượt bậc của nền kinh tế Việt Nam trong những năm gần đây là cơ sở, tiền đề, điều kiện vững chắc để thực hiện các chính sách an sinh xã hội, bảo đảm nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho Nhân dân, như: đổi mới trong công tác khám, chữa bệnh của ngành Y tế hay chính sách miễn học phí hoàn toàn cho hệ thống giáo dục công lập từ lớp 1 đến hết lớp 12 được thực hiện bắt đầu từ tháng 9 – 2025… Những chủ trương, chính sách ưu việt đó là bằng chứng, là căn cứ, là cơ sở lập luận thuyết phục nhất minh chứng cho tính đúng đắn trong đường lối, chủ trương của Đảng. Theo đó, cùng với việc tiếp tục khuyến khích, động viên đội ngũ cán bộ, đảng viên tích cực trong thực hiện chức trách, nhiệm vụ được giao, tuyệt đối tin tưởng, ủng hộ và bảo vệ sự nghiệp đổi mới do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo, theo đúng tinh thần “thượng tôn pháp luật”, đúng quy định của Điều lệ Đảng và các quy định của Bộ Chính trị, Ban Chấp hành Trung ương Đảng. Đồng thời, các cấp ủy, tổ chức Đảng phải hết sức chú trọng, tăng cường công tác giáo dục, rèn luyện đảng viên.

Tổ chức đảng các cấp phải duy trì nghiêm nề nếp, chế độ sinh hoạt Đảng, chấp hành nghiêm các nguyên tắc lãnh đạo và hoạt động của Đảng đặc biệt là nguyên tắc tập trung dân chủ, tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách, tự phê bình và phê bình; tăng cường kiểm tra đột xuất, giám sát thường xuyên theo đúng tinh thần của cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã chỉ rõ: “Công tác kiểm tra của Đảng phải đi trước một bước, kiểm tra dấu hiệu vi phạm, cứ có dấu hiệu là Ủy ban kiểm tra có quyền vào kiểm tra”11, kịp thời nhắc nhở, chấn chỉnh những biểu hiện lệch lạc về công tác tinh, gọn bộ máy của hệ thống chính trị mà Đảng, Nhà nước và Nhân dân đang tiến hành quyết liệt, đồng bộ.

Thứ hai, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước, vai trò tham mưu của các cơ quan từ trung ương đến địa phương, tiếp tục tranh thủ ý kiến của Nhân dân về cách mạng tinh, gọn bộ máy hệ thống chính trị.

Việc tinh, gọn biên chế bộ máy của hệ thống chính trị là một nhiệm vụ đầy thách thức, trở ngại, khó khăn và phức tạp, đòi hỏi phải có sự vào cuộc của toàn Đảng, toàn dân và toàn quân; nòng cốt là vai trò, ý chí, quyết tâm chính trị của Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Ban Chấp hành Trung ương đứng đầu là Tổng Bí thư Tô Lâm và các cơ quan ban, ngành, đoàn thể có liên quan, cùng chung sức, đồng lòng, đoàn kết để quyết tâm thực hiện nhiệm vụ. Trong đó, cần phát huy tốt vai trò lãnh đạo của Đảng trong xác định mục tiêu, kế hoạch, lộ trình cụ thể của việc tinh, gọn bộ máy, đó là cơ sở nền tảng cho các lực lượng có liên quan, cùng toàn dân đánh giá, nghiên cứu và lựa chọn phương án phù hợp nhất với thực tiễn đất nước. Phát huy tinh thần dân chủ, tôn trọng quy luật khách quan, truyền thống đoàn kết, đồng lòng trong thực hiện nhiệm vụ tinh, gọn bộ máy. Tránh tình trạng áp đặt, chủ quan hoặc nóng vội, dẫn đến những quyết sách sai lầm trong quá trình tinh, gọn bộ máy, ảnh hưởng tới niềm tin của cán bộ và Nhân dân cũng như mục tiêu, phương hướng phát triển đất nước mà Đảng, Nhà nước đã xác định.

Thứ ba, phải có quyết tâm chính trị cao, nỗ lực lớn, có tinh thần ý chí cách mạng, thay đổi tư duy thực hiện với tinh thần tất cả vì lợi ích chung trong tinh, gọn bộ máy.

Việc thay đổi cơ cấu, tổ chức nhà nước không phải là một việc nhỏ lẻ, càng không phải là công việc đơn thuần. Đó là việc thay đổi về thể chế, cơ chế, chính sách của cả hệ thống chính trị kéo theo sự thay đổi về quy mô, tổ chức, lực lượng. Nguyên tắc hoạt động đòi hỏi sự quyết tâm cao, vượt qua lợi ích cục bộ, lợi ích nhóm, đặc biệt là những đơn vị, cá nhân có nguy cơ bị cắt giảm quyền hạn, từ đó có thể kéo theo những hệ lụy tiêu cực. Do đó, Đảng, Nhà nước cùng các ban, bộ, ngành có liên quan phải có quyết tâm chính trị cao nhất, có nghị lực lớn, có tinh thần ý chí cách mạng rất cao như lời Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh, chúng ta phải chấp nhận thay đổi, thậm chí “đau thương” trước mắt để hướng tới lợi ích lâu dài cho dân tộc. Tất cả thực hiện vì lợi ích chung, vì sự phát triển phồn vinh và hạnh phúc của dân tộc đã được Đảng, Nhà nước xác định tại Đại hội XIII đến năm 2030 tầm nhìn đến năm 2045, đó là: “Phấn đấu đến năm 2030 là nước đang phát triển có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao và đến năm 2045 trở thành nước phát triển, thu nhập cao”12.

Thứ tư, bảo đảm sự đồng thuận của toàn xã hội, chủ động phát hiện, vạch trần, đấu tranh làm thất bại các quan điểm chống phá của các thế lực thù địch.

Đây là trách nhiệm chung của cả hệ thống chính trị và các tầng lớp nhân dân. Trong bối cảnh sự phát triển của khoa học – công nghệ với sự bùng nổ thông tin, sự phức tạp và thông tin nhiều chiều, khó kiểm soát từ Internet và các trang mạng xã hội, như: Tiktok, Facebook, Instagram… Các thế lực thù địch, phản động lại rất linh hoạt, thâm độc trong việc sử dụng các phương tiện truyền thông, các trang mạng xã hội để tung ra các luận điệu xuyên tạc, chống phá, nếu chỉ dựa vào các cơ quan chức năng, các lực lượng chuyên trách sẽ rất khó để có thể phát hiện và đấu tranh kịp thời. Do đó, cần phát huy sức mạnh của quần chúng nhân dân, biến “tai, mắt” của Nhân dân thành tai, thành mắt của Đảng để vạch trần và làm thất bại âm mưu chống phá của kẻ thù. Cùng với việc đẩy mạnh công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng cần làm tốt công tác định hướng tư tưởng để Nhân dân hiểu rõ mục đích, quyết tâm của Đảng, biến kết quả đạt được thành yếu tố củng cố niềm tin chứ không trở thành nguyên cớ cho địch lợi dụng: “Kiên quyết vạch trần, phê phán, đấu tranh với các luận điệu xuyên tạc, lợi dụng phòng, chống tham nhũng, tiêu cực để kích động, chia rẽ, chống phá Đảng, Nhà nước; xử lý nghiêm việc đưa tin sai sự thật, vu cáo, bịa đặt, gây hậu quả xấu”13.

4. Kết luận

Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân là chủ trương, đường lối có tính chiến lược được Đảng và Nhà nước, kế thừa những thành tựu từ lý luận đến thực tiễn, góp phần xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Đây chính là nhiệm vụ của toàn bộ hệ thống chính trị và của toàn dân. Trên cơ sở nắm vững nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, đường lối, quan điểm của Đảng, mỗi cán bộ, đảng viên cần xác định rõ trách nhiệm trong việc đóng góp công sức, trí tuệ để xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam phát triển phồn vinh, hạnh phúc.

Chú thích:
1. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 6. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 477.
2, 6, 7, 8. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 7. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 432, 432, 367, 164.
3. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 13. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 314.
4, 5. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 4. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 146, 12.
9. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 5. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 122.
10. Phát biểu của Tổng Bí thư Tô Lâm tại Hội nghị toàn quốc quán triệt, triển khai tổng kết việc thực hiện Nghị quyết số 18 và một số nội dung quan trọng. https://www.qdnd.vn/chinh-tri/tin-tuc/phat-bieu-cua-tong-bi-thu-to-lam-tai-hoi-nghi-toan-quoc-quan-triet-trien-khai-tong-ket-viec-thuc-hien-nghi-quyet-so-18-va-mot-so-noi-dung-quan-trong-805283.
11, 13. Nguyễn Phú Trọng (2023). Kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực góp phần xây dựng Đảng và Nhà nước ngày càng trong sạch, vững mạnh. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 37, 45.
12. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập I. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 206.

Trung tá, ThS. Tạ Văn Quyết
Trường Sĩ quan Công binh, Bộ Quốc phòng