Lễ hội Katê của người Chăm - Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

Lễ hội Katê của người Chăm - Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

• Bởi Tuyên giáo Tỉnh ủy Khánh Hòa
• 15/08/2025 10:40:57
• 2.155 lượt xem
• 0 lượt thích
• 0 bình luận

Hằng năm, dân tộc Chăm ở Ninh Thuận nay thuộc tỉnh Khánh Hòa thường tổ chức lễ hội Katê là một trong những lễ hội lớn nhất của cộng đồng người Chăm ở Ninh Thuận (Trong lễ hội, có người Chăm Bàni tham gia cúng lễ trên Tháp). Xét về tính chất, quy mô của lễ hội Katê thì tương đương như tết Nguyên đán của người Kinh và người Chăm thường gọi là “băng Katê”. Như vậy chúng ta có thể dùng được các thuật ngữ sau: “Lễ hội Katê”; “Tết Katê”; “băng Katê” là ngày vui hằng năm của dân tộc Chăm theo đạo Bàlamôn, được tổ chức vào đúng dịp giữa năm (theo Chăm lịch) thường làm cỗ, cúng lễ, hội hè…

Lễ hội Katê trên Tháp PôKlong Garai của đồng bào Chăm ở nam Khánh Hòa

Lễ hội Katê được tổ chức tại địa bàn 2 tỉnh Ninh Thuận và Bình Thuận (cũ). Lễ hội Katê của người Chăm theo đạo Bàlamôn được tổ chức hằng năm vào ngày 30/6, 01/7 đến 10/7 theo Chăm lịch. Tương ứng vào tháng 9, 10 hoặc 11 Dương lịch. Tập trung chủ yếu vào các ngày 30/6, 01 và 02 tháng 7. Ngày đầu tiên ở trên các đền, tháp; ngày thứ hai ở nhà chung của làng; ngày thứ ba ở nhà cả sư; từ ngày thứ tư đến hết ngày 10/7 lịch Chăm thường dành cho các hộ gia đình. Xét về thời gian tổ chức là nhằm vào cuối mùa thu, là lúc mà mùa màng của người Chăm ở đây đã thu hoạch xong. Thời gian nhàn rỗi nghỉ ngơi để tiếp tục làm vụ mùa tiếp theo. Trong sách Đại Nam Nhất thống chí có viết: “Tục Chàm thì hằng năm cứ tháng 10, tức như tháng Giêng của người Kinh là Tết. Đến kỳ thì sắm đủ cổ bàn cúng tiên tổ, hội khách khứa bạn bè…”.

Quang cảnh của buổi lễ Katê

Trong dịp này người Chăm cúng tổ tiên, ông bà tại gia đình và tưởng nhớ đến các vị thần sáng tạo ra vũ trụ ngự trị trên các đền, tháp. Mẹ thần sáng tạo ra xứ sở (Pô Inư Nưgar), tưởng nhớ đến công lao của các nhân vật lịch sử đã hóa thần ngự trị trên các tháp hiện nay.

Lễ hội Katê hay tết Katê là một hình thức tổ chức lễ hội cổ truyền của đồng bào Chăm theo đạo Bàlamôn. Phạm vi lễ hội rộng lớn mang tính cộng đồng cao, chứa đựng rất nhiều các hoạt động văn hóa dân gian do người Chăm tổ chức. Thông qua tết Katê phản ánh lên tâm linh của con người và phần nào nổi bật lên nguồn gốc xa xưa của lễ hội. Mặt khác, tết Katê tác động đến tinh thần và đời sống tâm linh của người Chăm làm cho các hoạt động văn hóa phong phú và đa dạng. Các di sản văn hóa được tôn tạo và bảo lưu tốt. Nhiều truyền thống văn hóa của các làng Chăm được phục hồi. Ngày 04/10/1989, Bộ Văn hóa ban hành: Quy chế số 54/VHQC về việc mở lễ hội truyền thống dân tộc nhằm giáo dục truyền thống tốt đẹp của dân tộc về lịch sử và văn hóa. Thông qua lễ hội tạo điều kiện cho quần chúng nhân dân tìm hiểu văn hóa truyền thống. Những năm sau khi tái lập tỉnh Ninh Thuận (cũ) (4/1992), trong điều kiện tỉnh khó khăn, những lễ hội truyền thống của người Chăm cũng như của các tộc người khác trong tỉnh ít được tổ chức.

Tháng 8/1993, quần thể di tích tháp Pô Klong Garai, không gian chính của lễ hội Katê được xây dựng giao cho Bảo tàng tỉnh quản lý.  Sau nhiều năm, lễ hội Katê được người Chăm trong tỉnh tự tổ chức tại tháp Pô Klong Garai và những địa điểm khác. Năm 2000, lần đầu tiên, Sở Văn hóa - Thông tin phối hợp với Bộ Văn hóa - Thông tin và nhiều tỉnh thành trong cả nước, cùng với cộng đồng người Chăm tỉnh Ninh Thuận (cũ) tổ chức Liên hoan văn hóa Chăm - Lễ hội Katê 2000. Đây là một sự kiện rất đặc biệt có sự kết hợp giữa lễ hội Katê qui mô lớn và rực rỡ nhất từ trước cho đến thời điểm đó, với một liên hoan văn hóa nghệ thuật gồm nhiều loại hình và tiết mục truyền thống đa dạng, đặc sắc của người Chăm và các cộng đồng người Chăm đến từ nhiều tỉnh thành trong cả nước. Mục đích trước hết của hoạt động này là nhằm khắc họa và giới thiệu thật rõ nét các giá trị văn hóa nói chung, lễ hội Katê nói riêng của người Chăm cũng như cộng đồng người Chăm ở Việt Nam.  Lễ hội Katê được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công bố trong Danh mục Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia (Quyết định 2459/QĐ-BVHTTDL, ngày 20/6/2020).

Lễ hội Katê của cộng đồng người Chăm diễn ra hằng năm đã góp phần bảo tồn, gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của người Chăm góp phần làm phong phú nền văn hóa các dân tộc ở Việt Nam. Lễ hội không chỉ là niềm vui riêng của bà con người dân tộc Chăm mà còn là một trong những ngày hội lớn của các dân tộc anh em thu hút đông đảo người dân và du khách thập phương trong hành trình nghi lễ truyền thống tại khu vực 04 đền, tháp Chăm thuộc tỉnh Ninh Thuận (cũ).

Thu Minh